Drugi svetski rat – tok, bitke i uzrok Drugog svetskog rata

Drugi svetski rat predstavlja jedan od najvećih oružanih sukoba u ljudskoj istoriji, odnosno podrazumeva veliki broj međusobno povezanih ratnih operacija, koje su se vodile krajem prve polovine 20. veka na gotovo čitavoj planeti. 

Da je Drugi svetski rat najmasovniji sukob u istoriji čovečanstva svedoče i podaci koji pokazuju da je u pitanju sukob u kojem je bilo uključeno najviše država, najviše ljudi je učestvovalo, kao i to da ne postoje zabeležena veća razaranja i veći broj ljudskih žrtava. 

Prema nekim izvorima, Drugi svetski rat predstavlja jedan od najznačajnijih događaja u istoriji, za koje je odgovoran čovek, a brojne posledice ovog sukoba vidljive su i dan danas. 

Predstavljamo hronološki vodič kroz Drugi svetski rat – kada i kako je počeo Drugi svetski rat, uzroke koji su doveli do ovog sukoba, kao i najznačajnije bitke vođene tokom višegodišnjeg oružanog delovanja.

SADRŽAJ:

1. Kada je počeo Drugi svetski rat?
2. Uzrok Drugog svetskog rata
3. Sukobljene strane u Drugom svetskom ratu – sile Osovine vs Saveznici
4. Hronološki prikaz Drugog svetskog rata – tok rata iz godine u godinu
5. Bitke i frontovi
6. Žrtve – najmasovnije stradanje u ljudskoj istoriji
7. Posledice Drugog svetskog rata – promene i gubici

Kada je počeo Drugi svetski rat?

Za početak Drugog svetskog rata uzima se 1. septembar 1939. godine, kada je počela nemačka invazija na Poljsku, iako je Japan pre toga, od 1937. godine, već bio u ratu sa Kinom za prevlast nad istočnom Azijom. 

Ubrzo nakon napada na Poljsku usledila je objava rata Nemačkoj od strane Velike Britanije i Francuske, kao i savez Nemaca sa Italijanima, čime je ovaj sukob poprimio globalne razmere. 

Kako je počeo Drugi svetski rat?

Tog 1. septembra 1939. godine, kada je počeo Drugi svetski rat, oko 4.45 časova ujutru sa nemačkog broda “Šlezvig-Holštajn” otvorena je vatra na poljsko poluostrvo Vesterplate. Nemačke trupe su prešle poljsku granicu, a Luftvafe, nemačko ratno vazduhoplovstvo, je započelo bombardovanje poljskih gradova. 

Britanska vlada je veoma brzo reagovala, pa je tadašnji premijer, Nevil Čemberlen, već u 11.15 časova istog dana izjavio da se Velika Britanija nalazi u ratnom stanju sa Nemačkom. Dva dana kasnije i Francuska je objavila rat Nemačkoj, što je učinila i Kanada 10. septembra, čime je sukob u Evropi prerastao u svetski rat.

Koji je uzrok Drugog svetskog rata?

Adolf Hitler, nemački predsednik, je 22. avgusta 1939. godine održao sastanak sa komandantima svih rodova svoje vojske, na kojem je izdao naredbu za napad na Poljsku. U nadi da će izbeći intervenciju drugih moćnih evropskih nacija, Nemci su razmatrali mogućnost izazivanja incidenta koji bi poslužio kao opravdanje za početak agresije.

Plan pod nazivom operacija Himler podrazumevao je lažni napad Poljaka na nemačku radio-stanicu Glajvic, udaljenu oko 5 kilometara od tadašnje poljsko-nemačke granice. Izrežirani napad na stanicu izvršilo je šest naoružanih pripadnika Službe bezbednosti Rajha u civilnim odelima, predstavljajući se kao “ustanici-pripadnici poljskih paravojnih snaga”.

Zarad boljeg propagandnog efekta, izmšljeni oružani napad, trebalo je da podrazumeva i ljudske žrtve. Zato je nemačka policija, 30. avgusta, u obližnjim selima uhapsila Nemca poljskog porekla, koji je bio poznat po propoljskim stavovima. 

Kako je izgledao napad na radio-stanicu?

Konačno, 31. avgusta 1939. u 14 časova, načelnik Generalštaba Franc Halder je iz Berlina primio šifrovanu poruku, koja je glasila “Baka je preminula”, što je bilo naređenje za izvršenje zadatka. Oko 20 časova, naoružana grupa je upala u radio-stanicu, gde su osoblju žicom vezali ruke i smestili ih u podrum. 

Esesovci, maskirani u poljske pobunjenike, su uspeli pomoću ručnog mikrofona da se uključe u mrežu i na poljskom i, delimično nemačkom, pročitaju proglas, koji je glasio: “Pažnja, pažnja! Ovde Glajvic! Odašiljač je u poljskim rukama. Došao je čas slobode!”

Dok su operativci preuzimali radio-stanicu, Halder je likvidirao uhapšenog seljanina, koji je tako postao prva žrtva Drugog svetskog rata, jedna od ispostaviće se nekoliko desetina miliona, a koja je zapravo predstavljala samo opravdanje za potonju agresiju. 

Koliko je trajao Drugi svetski rat i kada je završen Drugi svetski rat?

Drugi svetski rat je trajao 6 godina i 1 dan. Za zvaničan datum završetka ovog rata uzima se 2. septembar 1945. godine, kada je konačno slomljen otpor japanskih vojnika i potpisana kapitulacija. 

Četiri meseca ranije, predao se i sam Berlin, a nekoliko dana kasnije potpisana je kapitulacija, tako da se 8. maj smatra danom kada se završio Drugi svetski rat u Evropi. 

U nastavku ovog teksta možete pročitati hronološki pregled Drugog svetskog rata,  koje su bile sukobljene strane, kao i koje su to najvažnije bitke vođene u Drugom svetskom ratu. Saznaćete i koliko je bilo ljudskih žrtava i kakve sve posledice je ostavio ovaj oružani sukob svetskih razmera.

Šta je dovelo do Drugog svetskog rata?

Iako o konkretnim uzrocima Drugog svetskog rata i dalje traju rasprave, istoričari su složni u jednom – veliki broj uzroka Drugog svetskog rata ima koren u Prvom svetskom ratu, završenom svega 20 godina ranije. 

Nemačka je u Prvom svetskom ratu poražena, te je na osnovu Versajskog sporazuma ostala bez kolonija, i tako bila dovedena u još podređeniji položaj. Iako su bili na pobedničkoj strani Italija i Japan nisu imali previše razloga za zadovoljstvo “ratnim plenom”.

Završetak Prvog svetskog rata doneo je i slom predratnog ekonomskog poretka zasnovanog na slobodnoj trgovini. Većina država se nakon rata okrenula protekcionizmu i autarhiji, što je bilo plodno tle kako za međusobne sukobe, tako i za ekonomsku nestabilnost, koja je punu snagu doživela u Velikoj ekonomskoj krizi, počev od 1929. godine. 

Novi faktor predstavljala je i pojava dveju ideologija — fašizma i komunizma. Obe su, svaka na svoj način, predstavljale radikalnu alternativu posleratnom svetskom poretku, a njihovo međusobno suparništvo odražavalo se i na međunarodnu politiku. 

Nacionalizam kao jedan od faktora za izbijanje rata

Uticaj nacionalizma, koji je predstavljao dominantnu ideologiju Evrope 19. veka, porastao je nakon rata još više u istočnoj Evropi, gde su na ruševinama tri stara carstva (Austrougarskog, Osmanskog i Ruskog), formirane nacionalne države. U većini slučajeva granice novih država se nisu poklapale sa etničkim granicama, što je predstavljalo stalan izvor napetosti. 

S druge strane, novostvorene države, poput Kraljevine SHS, Čehoslovačke i Poljske, su po sastavu bile višeetničke i samim tim opterećene unutrašnjim napetostima, koje su se naknadno odražavale na međunarodnu scenu.

Nacionalizam se proširio i na Aziju, pogotovo na posede evropskih kolonijalnih sila, čiji podanici su svoj položaj počeli smatrati izdajom versajskih principa. Nacionalizam se nastavljao iskazivati i kao rasizam, koji je imao važnu ulogu u pogoršanju odnosa Japana i SAD.

Nacionalizam i revanšizam su bili posebno jaki u Nemačkoj zbog velikih teritorijalnih, kolonijalnih i finansijskih gubitaka, koji su propisani Versajskim sporazumom. Po tom miru, Nemačka je izgubila skoro 13% svoje matične teritorije i sve svoje kolonije, dok je pripajanje susednih teritorija Nemačkoj je bilo zabranjeno, nametnute su odštete i uvedena ograničenja na veličinu i moć nemačke vojske. 

U međuvremenu, Ruski građanski rat se završio osnivanjem Sovjetskog Saveza.

Velika ekonomska kriza kao uzrok rata

Ako govorimo o ekonomskoj krizi kao glavnom katalizatoru za izbijanje Drugog svetskog rata, onda možemo reći da je to bio proces koji je trajao skoro celu jednu deceniju, s obzirom da je velika ekonomska kriza počela u SAD u oktobru 1929. godine. 

Kriza se prvobitno manifestovala kroz globalni rast nezaposlenosti i siromaštva, što je brojno stanovništvo u mnogim zemljama okretalo ekstremnim ideologijama, a u mnogim državama dovodilo i do međuetničkih napetosti, pogotovo u istočnoj Evropi gde je došlo do naglog porasta antisemitizma.

U mnogim državama, pogotovo onim koje su zaostajale za Britanijom i Francuskom, kriza je dovela do uverenja kako versajski poredak predstavlja kočnicu njihovog ekonomskog razvoja, te da se on mora izmeniti, ako je potrebno i oružanom silom, odnosno osvajanjem novih teritorija. 

Britanija i Francuska, glavni zagovornici politike globalnog razoružanja, su takođe bile snažno pogođene krizom, koja je sprečila njihovo ponovno naoružavanje.

Rat Japana sa azijskim susedima 

Japan, kao zemlja bez sopstvenih izvora mnogih važnih resursa, bio je snažno pogođen ekonomskom krizom. Kao posledica toga, u japanskim vladajućim krugovima je počeo bujati militarizam, odnosno uverenje da Japan može osigurati prosperitet jedino na račun susednih azijskih država, odnosno evropskih kolonijalnih poseda. 

Shodno tome, Japanci su 1931. godine izveli invaziju na kinesku provinciju Mandžuriju. Mnogi japanski, a i drugi istoričari smatraju upravo taj događaj stvarnim početkom Drugog svetskog rata. Zapadne sile, iscrpljene i prezaokupljene ekonomskom krizom, na njega nisu reagovale.

Sukobljene strane u Drugom svetskom ratu – sile Osovine vs Saveznici

U Drugom svetskom ratu je učestvovala većina tadašnjih država, uključujući i sve velike sile, koje su osnovale dva suprotstavljena vojna saveza:

• Sile Osovine – Nemačka, Italija, Japan, Mađarska, Bugarska i drugi.
• Saveznici – Sovjetski Savez, SAD, Velika Britanija, Francuska, Poljska, Jugoslavija, Grčka, Kina i drugi.

Kakvo je bilo stanje u ovim državama neposredno pre izbijanja rata?

Nakon Prvog svetskog rata u Nemačkoj je stvorena demokratska vlada, poznata kao Vajmarska republika. Međuratni period je obeležio sukob između pristalica nove republike i tvrdokornih protivnika kako na levici, tako i na desnici. 

S druge strane, italijanske nacionaliste je razbesnelo što obećanja koja su dale Britanija i Francuska da osiguraju italijanski ulazak u rat nisu u potpunosti ispoštovana mirovnim ugovorima. 

Od 1922. do 1925. fašistički pokret Benita Musolinija je preuzeo vlast u Italiji sa agendom nacionalizma, totalitarizma i saradnje klasa, kojom je ukinuta predstavnička demokratija i promovisana agresivna spoljna politika.

U oktobru 1936. Nemačka i Italija su formirale osovinu Rim-Berlin. Mesec dana kasnije, Nemačka i Japan su potpisale Antikominterna pakt, kojem se pridružila Italija  naredne godine, čineći tako Trojni pakt.

Za to vreme, zabrinut zbog nemačke ideologije i želje Adolfa Hitlera da zauzme velike površine istočne Evrope, Sovjetski Savez je pokušao da napravi sporazum sa Francuskom, ali i Velikom Britanijom. SAD su, usled velikih previranja u Evropi, usvojile Zakon o neutralnosti. 

Nemačka je 1938. godine počela nasilnu aneksiju, Anšlus Austrije. Hitlerov režim je taj potez opravdavao sprovođenjem načela o pravu na samoopredeljenje, odnosno činjenicom da su mnogi Austrijanci sebe smatrali delom nemačke nacije od koje su odvojeni veštačkom granicom.

To je bio svojevrsni uvod u potonje sukobe koji su obeležili 20. vek. 

U nastavku pogledajte kako je izgledao odnos snaga Saveznika i sile Osovine pre početka sukoba i koja strana je imala veće izglede da dobije rat.

Nacistička Nemačka i razlog ulaska u rat

Nacionalsocijalistička stranka Adolfa Hitlera je imala za cilj osnivanje nacističke države u Nemačkoj. Temelj nacističke ideologije predstavljala je rasistička zamisao u širenju nemačkog životnog prostora na istok, na račun slovenskih naroda. 

Na kraći rok se ta ideologija manifestovala kao proklamovan cilj okupljanja svih zemalja u kojima živi nemačka manjina u jedinstvenu državu — Veliku Nemačku. 

Nacistička vlada je postepeno jednostrano odbacila odredbe Versajskog ugovora te započela s ponovnim naoružavanjem u svrhu postizanja tih ciljeva oružanim putem.

Snaga nemačke vojske 

Nemačka je pred ovaj rat bila u mnogo inferiornijem položaju, nego pred početak Prvog svetskog rata. Sa druge strane je u kvalitativnom smislu bila u velikoj prednosti u odnosu na svoje protivnike.

To se možda najbolje odražavalo u kopnenoj vojsci — Vermahtu. Iako je ponovno naoružavanje van versajskih okvira otpočelo još godine 1933. godine, Nemačka je još uvek zaostajala za zapadnim silama po pitanju moderne opreme, pogotovo tenkova. 

S druge strane, u razdoblju kada se držala versajskih kriterijuma, Nemačka je smela da ima malu profesionalnu vojsku, što je dovelo do rigorozne selekcije i filtriranja najspososbnijih kadrova, koji su za vreme rata postali srž Hitlerove vojne mašinerije.

Zahvaljujući taktici blickriga (operativna vojna doktrina koja predviđa upotrebu mobilnih snaga, koje napadaju koristeći brzinu i iznenađenje kako bi onemogućile neprijatelja da blagovremeno reaguje i uspostavi odbranu), koju su osmislili nemački vojni stratezi, Hitler je verovao u brzu pobedu i završetak rata. 

Italija i njene ambicije pred rat

Italija je, zahvaljujući brojnim kolonijama, ali i Musolinijevim ambicijama, imala potrebu da sagradi modernu ratnu mornaricu koja bi bila u stanju da se suprotstavi Britancima i Francuzima.

Rezultat toga je bila treća po snazi mornarica u Evropi s velikim brojem modernih brodova i veoma kvalitetnim i izvežbanim ljudstvom, spremnim na primenu raznoraznih svežih ideja i nekonvencionalnih zamisli. 

Musolinijev režim je isto tako veliki napor uložio u stvaranje kvalitetnog i relativno modernog vazduhoplovstva koje se 1930-ih moglo meriti s većinom velikih sila. 

Italijanskim vojnim stratezima je najviše nedostajala kvalitetna kopnena vojska, pa su italijanski vojnici u rat ušli uglavnom sa zastarelom ili neadekvatnom opremom, što je bilo najvidljivije u tenkovima. Imali su dovoljan broj tenkova pogodnih za kolonijalno ratovanje, ali daleko ispod savezničkih i nemačkih standarda.

Japan i njihovo naoružanje za rat

Japanska ratna mornarica je bila jedna od najjačih i najmodernijih na svetu. Nastojali su da održe korak s Britancima i Amerikancima, pa su shodno tome bili skloni inovacijama i primeni modernih tehnologija i strategija. 

Za razliku od mornaričkog, japansko ratno vazduhoplovstvo u sastavu kopnenih snaga je po kvalitetu aviona i pilota ponešto zaostajalo za većinom država u svetu.

Kopnene snage su, slično kao i u Italiji, predstavljale najslabiju japansku kariku, iako je to postalo vidljivo tek u kasnijoj fazi rata. Japanci su smatrali da će se rat odvijati po slabo nastanjenim ostrvima, gde primena tenkova ili slične moderne opreme nije tako bitna.

Francuska i njena taktika pred budući sukob

Zbog enormnih gubitaka u ljudstvu, nakon pokušaja da se ofanzivnim akcijama probiju nemačke linije u Prvom svetskom ratu, francuski vojni stratezi su za budući rat odabrali defanzivnu strategiju koja se temeljila na primeni odbrambene vatre i sistema utvrđenja.

Krajnji rezultat tog plana bila je čuvena Mažino linija (linija betonskih utvrđenja, tenkovskih prepreka, mitraljeskih gnezda i ostalih vidova odbrane) — sistem utvrđenja postavljen na nemačkoj granici koji se smatrao najmodernijim na svetu i praktično neprobojnim.

Ovaj sistem krio je veliki nedostatak u vidu ogromnih troškova, a vodeći problem bio je taj što je novac uložen u Mažino liniju, trebalo da bude uložen u proizvodnju novih, modernih oružja. Zato je francuska kopnena vojska  u rat ušla sa zastarelom opremom, izuzev tenkova, koji su bili najsavremeniji u svetu. 

Problem za francusku vojsku bio je i izuzetno loš kvalitet najvišeg komandnog kadra koji su, s izuzecima poput generala de Gola, sačinjavali manje-više nesposobni ljudi, zastarelih shvatanja. 

Tako u zgradi francuskog generalštaba nije postojao nijedan telefon ili radio-stanica. I među ljudstvom je bilo dosta problema, pogotovo zbog toga što su veliki deo jedinica sačinjavali nekvalitetni rezervisti.

Francuska ratna mornarica je, s druge strane, bila prilično moderna, ali ona nije došla do izražaja u ratu, s obzirom na to da je bila koncentrisana u Mediteranu. Francusko ratno vazduhoplovstvo je bilo inferiorno u odnosu na nemačko, kako brojnošću tako i kvalitetom.

Velika Britanija – mornarica i avijacija kao najjači aduti

Britanske kopnene snage su bile malobrojne ali profesionalne prirode, pa je na početku trebalo da se koriste u ograničenim akcijama, odnosno kao podrška brojnijoj francuskoj vojsci, sve do trenutka kada se popune regrutima. S druge strane, britanska vojska je kvalitetom i obučenošću ljudstva bila znatno iznad evropskog proseka. 

Nedostaci britanskih kopnenih snaga su imali potpunu suprotnost u Kraljevskoj mornarici koja je predstavljala silu sposobnu da ostvari potpunu nadmoć na većini svetskih mora. 

Mornarica je imala vrlo kvalitetno ljudstvo, kao i komandni kadar otvoren prema novim idejama, zbog čega su britanski brodovi bili prilično raznoliki — od torpednih čamaca do nosača aviona — što im je omogućilo izvođenje najsloženijih operacija.

Ipak, najvredniji i najmoderniji deo britanskih oružanih snaga predstavljalo je Kraljevsko ratno vazduhoplovstvo. Bilo je sastavljeno od raznolikih tipova aviona i sposobno za raznovrsne zadatke. 

Na početku se smatralo da ništa ne može zaustaviti bombardere, te se umesto insistiranja na lovačkoj avijaciji stvorio velikih broj teških strateških bombardera, kako bi se na neprijateljske napade odgovorilo istom merom.

Sovjetski Savez sa najbrojnijom vojnom snagom

Sovjetski Savez (SSSR) je od svih velikih sila te 1939. godine imao najbrojnije oružane snage, kako po pitanju ljudstva, tako po pitanju broja aviona, tenkova i drugog savremenog oružja.

S druge strane, sav taj napredak je gotovo u potpunosti zaustavljen Staljinovim čistkama krajem 1930-ih tokom kojih je u potpunosti izbrisana cela jedna generacija sposobnih i kvalitetnih oficirskih kadrova. 

Na njihova mesta došli su nesposobni i neiskusni oficiri. Kao posledica svega toga, sovjetska taktika, strategija i celokupni kvalitet vojske bio je daleko ispod standarda većine zapadnih zemalja.

Sovjetska avijacija je takođe brojčano bila prilično impresivna, ali je, slično kao i Luftvafe, bila pretežno orijentisana na podršku kopnenim trupama. Sa druge strane, Sovjeti su bili među prvima koji su prepoznali potencijale vertikalnog manevra, pa su stvorili vazdušno-desantne i padobranske jedinice.

Zbog zatvorenosti mora i orijentacije na kopnenu i vazduhoplovnu silu, sovjetska ratna mornarica je igrala podređenu ulogu. Većina plovila je bila zastarela, ali je brojnošću bila sposobna da podrži kopnenu vojsku.

SAD – taktička nadmoć 

Sjedinjene Američke Države su tokom 1930-ih godina veoma malo ulagale u odbranu, smatrajući da će ih eventualni ratni sukob izbeći, pre svega zbog okeana,  koji ih je teritorijalno razdvajao od Evrope i Azije. 

Jedini izuzetak je bila ratna mornarica, koja se razvijala zbog sve većeg suparništva SAD s Japanom u području Tihog okeana. Zbog velikih udaljenosti između pojedinih tačaka u Tihom okeanu, veliki je naglasak stavljen na avijaciju, odnosno koordinaciju njenih aktivnosti s mornaricom. 

Zbog toga su SAD, slično kao i Japan, razvile vrlo kvalitetnu i izvežbanu mornaričku avijaciju, te sagradile nekoliko nosača aviona.

Zbog toga je razvoj kopnene vojske, odnosno planovi za eventualno delovanje na evropskim bojištima bio potpuno zanemaren. Američka vojska je 1939. godine imala zastarelu opremu i neadekvatnu taktiku. 

No, relativno kasni ulazak SAD u drugi svetski rat je omogućio učenje na tuđim greškama i iskustvima i bolje snalaženje na bojnom polju.

Hronološki prikaz Drugog svetskog rata – tok rata iz godine u godinu

Kao što smo već rekli, početak Drugog svetskog rata se vezuje za nemački napad na Poljsku u septembru 1939. godine. To je bio dan kada je počela Hitlerova invazija na svog istočnog suseda, odnosno dan kada se krenulo u sprovođenje nacističkog plana o zauzimanju istočne Evrope i stvaranje velike Nemačke države. 

S obzirom na to da su se i druge velike svetske sile, poput Francuske i Britanije, uključile u rat, sukob je poprimio globalne razmere. Vodeće zemlje učesnice stavile su sve svoje ekonomske, industrijske i naučne resurse u službu ratnih napora, potpuno brišući razlike između vojnih i civilnih izvora. 

Počeo je rat koji su obeležile masovne smrti civila, koncentracioni logori, kao i jedini slučaj upotrebe nuklearnog oružja. U ratu je učestvovalo oko 110 miliona vojnika iz 61 zemlje sveta. 

#1 Početak Drugog svetskog rata i dešavanja tokom 1939. godine

Nacistička Nemačka je zahvaljujući taktici blickriga brzo napredovala kroz Poljsku, uprkos činjenici da su dve velike vojne sile (Francuska i Velika Britanija) bile na njenoj strani. 

Međutim, savez je u početku pružio samo ograničenu direktnu vojnu pomoć, u koju je spadao mali francuski prodor u Sar. Saveznička vrhovna komanda je zaključila da ofanziva na Nemačku nema smisla, već je cilj bio da se rat dobije pomorskom blokadom. Cilj je bio sprečavanje Nemaca da dobijaju strateške resurse iz neutralnih zemalja, čime bi naneli štetu nemačkoj privredi. 

Ispostavilo se da odluka Italije da bude neutralna ima zapravo koristan efekat na Nemačku, jer je preko nje nesmetano išao uvoz sirovina. Nakon potpisivanja primirja sa Japancima, SSSR se 17. septembra 1939. godine pridružio nemačkim napadima na Poljsku, i to sa istoka. 

Okružena dvema moćnim vojnim silama, poljska vojska je poražena i Varšava se predala Nemcima 27. septembra, a poslednje linije otpora su se predale 6. oktobra. Poljska teritorija je bila podeljena između Nemačke i Sovjetskog Saveza, dok su  Litvanija i Slovačka dobili manje delove. 

Posle predaje poljske vojske, poljski pokret otpora je osnovao podzemnu državu i gerilsku Domovinsku armiju. Oko 100.000 poljskih vojnika je evakuisano u Rumuniju i baltičke države. Mnogi od njih su kasnije nastavili da se bore uz Saveznike protiv Nemaca na svim frontovima u Evropi i severnoj Africi tokom celog rata.

#1.1. Pokušaj sklapanja mira sa Britanijom i Francuskom

Adolf Hitler je 6. oktobra 1939. godine javno ponudio mir Ujedinjenom Kraljevstvu i Francuskoj, ali je ostao pri stavu da će o sudbini Poljske odlučivati isključivo Nemačka i Sovjetski Savez. Britanski premijer Čemberlen je odbio ovu ponudu 12. oktobra. 

Uvređen zbog negativnog odgovora, Hitler je odmah naredio napad na Francusku, ali su loše vremenske prilike te jeseni u Evropi i nadolazeća zima odložile ofanzivu sve do proleća 1940. godine. 

U međuvremenu, nakon potpisivanja Sporazuma o prijateljstvu i granicama između Sovjetskog Saveza i Nemačke, SSSR je konsolidovao svoje pozicije u istočnoj Evropi tako što je primorao baltičke države da dozvole sovjetskoj vojsci da se stacionira u njima pod uslovima sporazuma o uzajamnoj pomoći. 

Finska je odbila da ustupi teritorije severno od Lenjingrada, što je krajem novembra dovelo do sovjetskog napada na ovu skandinavsku zemlju. Zimski rat u kome su Finci ispočetka uspešno zaustavili nadmoćne sovjetske napade se okončao finskim ustupcima Sovjetskom Savezu. 

Ujedinjeno Kraljevstvo i Francuska su doživeli sovjetski napad na Finsku kao ulazak Sovjetskog Saveza u rat na strani Nemaca i odgovorili su na sovjetske invaziju podržavajući izbacivanje Sovjetskog Saveza iz Društva naroda (međunarodna organizacija čiji su ciljevi bili razoružanje, sprečavanje rata preko kolektivne bezbednosti, rešavanje razmirica diplomatskim putem…). 

#2 Rasplamsavanje ratnih sukoba tokom 1940. godine

Zimski rat je savezničkim stratezima učinio posebno zanimljivim Skandinaviju. Stvoreni su planovi da se pošalje ekspedicioni korpus s ciljem pružanja pomoći Finskoj, kako bi se pridobila na savezničku stranu. To je kasnije trebalo da posluži kao izgovor za blokadu dopremanja Nemačkoj strateški važnih zaliha gvozdene rude iz Švedske. 

Na planovima se nastavilo raditi i nakon finske kapitulacije u martu 1940. godine. Delimično uznemiren najavama o takvim planovima, Hitler je naredio da se pripremi invazija na Dansku i Norvešku. 

Velika nemačka armija od nekoliko desetina divizija, opremljena i sveža nakon nešto mirnije provedene zime je 9. aprila svom snagom napala Norvešku i Dansku kako bi zaštitila pošiljke gvozdene rude iz Švedske.

Danska je kapitulirala bez otpora nakon svega nekoliko sati i ostala je okupirana sledećih pet godina. Norveška je pokorena za dva meseca, uprkos savezničkoj podršci. 

Iako je britanska Kraljevska mornarica nanela velike gubitke nemačkoj mornarici, Norveška je u junu 1940. pala pod potpunu nemačku kontrolu, čime je stvorena važna baza za buduće podmorničke operacije na Atlantiku.

Britansko nezadovoljstvo norveškom kampanjom je dovelo do smene britanskog premijera Nevila Čemberlena i imenovanja Vinstona Čerčila za premijera 10. maja 1940. godine. 

#2.1. Napad na Francusku – nemačka ofanziva na Zapadni front

Nakon višemesečnih odlaganja i promene planova, u proleće 1940. godine otpočela je velika nemačka ofanziva na Zapadnom frontu. Nacistička Nemačka je 10. maja napala Francusku i iz strateških razloga je istog dana napala i neutralne države Belgiju, Holandiju i Luksemburg. 

Istovremeno je Velika Britanija okupirala danske posede Island, Grenland i Farska ostrva, kako bi sprečila potencijalnu nemačku invaziju na ova ostrva. 

Nemci su odlučili da zaobiđu Mažino liniju i da Francusku napadnu preko teritorija neutralne Belgije. Zbog toga su Saveznici odmah poslali svoje najbolje i najbrojnije snage na belgijsku teritoriju kako bi već tamo zaustavili nadiranje nemačkih trupa. 

Međutim, Nemci su manju grupu armija koncentrisali na zemlje Beneluksa, a oklopne divizije (oko 3000 tenkova) bile su nastanjene u gustim šumama Ardena.  Ono što se nije očekivalo jeste da će Nemci zajedno sa Belgijom napasti i Holandiju koja je, za pet dana, a nakon bombardovanja Roterdama, odmah kapitulirala. 

Glavni udar došao je kroz šumovite Ardene za koje se pretpostavljalo da su neprohodni za tenkove i druga moderna vozila. Holandija i Belgija su pregažene za svega nekoliko nedelja zahvaljujući taktici blickriga. 

Francuske snage su bile potpuno iznenađene tim napadima, pa kada su nemačke snage samo tri dana kasnije izbile na reku Meza kod Sedana, nisu bile u stanju da pruže odgovarajući otpor. 

Nemci su prešli reku i tenkovskim kolonama brzo odsekli glavninu savezničkih snaga u Belgiji od Francuske. Pokušaji saveznika da razbiju nemački klin nisu uspeli, a 28. maja je Belgija zvanično kapitulirala.

#2.2. Priključenje Italije u rat na nemačkoj strani 

Italija se 10. juna i službeno pridružila Hitleru kao saveznik, objavila je rat Francuskoj i Velikoj Britaniji i napala Francusku, smatrajući da su saveznici izgubili rat, te da se jeftino može domoći njihovih kolonija. 

Prva važnija italijanska ofanziva bio je napad na francuske položaje na granici, tokom koga je nekoliko francuskih bataljona uspešno zaustavilo celu jednu italijansku armiju. 

Taj vojni uspeh nije imao skoro nikakav efekat na opšte stanje u Francuskoj, gde je vlada i službeno otpočela pregovore o kapitulaciji. Nemci su zauzeli Pariz 14. juna 1940. godine i osam dana kasnije Francuska se predala.

Sa kapitulacijom se nije složio general de Gol koji je 18. juna odleteo u London i stao na čelo Slobodne Francuske, a u planu je imao da iz emigracije nastavi pružanje otpora Nemcima.

#2.3. Hitler na vrhuncu moći i rat sa Britanijom 

Početkom leta 1940. Hitler se nalazio na vrhuncu moći i većina evropskih političara i vlada ga je smatrala pobednikom rata. Nakon sloma Francuske se celi kontinent nalazio pod njegovom kontrolom, bilo preko okupacionih snaga, saveznika, ideološki bliskih vlada ili neutralnih država, koje je bilo lako uceniti. 

Jedino mu je na putu stajala usamljena Britanija. No britanska vlada na čelu s Vinstonom Čerčilom je bila odlučna nastaviti rat do konačne pobede. 

U junu 1940. godine Sovjetski Savez je prisilno anektirao Estoniju, Letoniju i Litvaniju, a zatim je 28. juna, koristeći nemačku zauzetost na Zapadu, ultimatumom naterao Rumuniju da preda spornu rumunsku regiju Besarabiju. To je dovelo do slabljenja nacističko-sovjetske saradnje i obe države su počele pripreme za međusobni rat.

U međuvremenu je Hitler nastojao da uspostavi mir nudeći garanciju opstanka Britanskog carstva u zamenu za povraćaj bivših nemačkih kolonija. Kada su Britanci to odbili, Hitler je naredio da se započne bombardovanje Britanskih ostrva i javne pripreme za invaziju koja je dobila šifru Operacija Morski lav.

Operacija je podrazumevala višenedeljnu seriju vazdušnih napada kojima su se Britanci suprotstavili u nizu vazdušnih okršaja koji se simbolično zovu Bitka za Britaniju. 

Zahvaljujući posedovanju radara, bržoj proizvodnji lovačkih aviona i mogućnosti ponovnog angažovanja vlastitih pilota srušenih nad britanskim tlom, Britanci su uspeli da očuvaju prednost i prisile Hitlera da sredinom septembra otkaže planove za invaziju.

#2.4. Prebacivanje težišta rata na Mediteran, Bliski istok i Afriku

Tokom jeseni 1940. godine rat je počeo da se širi i da se sa zapada postepeno prebacuje na Mediteran i Bliski istok, s obzirom na to da je Hitlerov cilj bio da Britancima oduzme strateški važne naftne izvore. 

Zadatak Italijana, koji su imali snage u Libiji, Etiopiji i Somaliji bio je da od Britanaca odseče njihovu glavnu prometnu arteriju u Sueckom kanalu. U septembru je iz Libije na Egipat krenula velika italijanska ofanziva, koja je nakon kraćeg napredovanja brzo zaustavljena od strane znatno malobrojnijih britanskih napredovanja, pokazavši još jednom italijansku vojnu inferiornost. 

U međuvremenu su na Mediteranu počele oštre borbe između italijanske i britanske mornarice. Zahvaljujući kvalitetnijoj taktici i boljoj opremi, Britanci su u njima imali više uspeha, a sukobi su prevagnuli u britansku korist 11. novembra 1940. godine kada su u luci Taranto napadom torpednih aviona onesposobljena tri italijanska bojna broda.

Najvažniji događaj je bila Musolinijeva odluka da, u svrhu izjednačavanja prestiža s Hitlerovim, preduzme sopstveni blickrig u formi napada na Grčku. Pohod koji je započeo 28. oktobra 1940. godine vrlo brzo se, zahvaljujući uspešnom otporu slabo opremljene, ali dobro vođene grčke vojske, pretvorio u još jedan italijanski vojni fijasko.

Krajem 1940. Britanci su pokrenuli Operaciju Kompas — prvu važniju savezničku ofanzivu u ratu — koja je za posledicu imala potpuno rasulo italijanske vojske u severnoj Africi. No, taj se uspeh nije mogao iskoristiti, jer je Čerčil doneo odluku da se britanska pojačanja i drugi resursi upute u Grčku, čime je izazvao Hitlera da naredi napad na Grčku, poznat pod šifrom Operacija Marita.

#3 Bujanje rata 1941. godine – žestoki okršaji zaraćenih strana

Hitler je planirao da napad na Grčku izvede sa teritorije Jugoslavije i Bugarske, koje su do proleća 1941. godine, bile priključene Trojnom paktu, isto kao i Mađarska i Rumunija. Međutim, 27. marta je u Jugoslaviji izveden puč kojim je svrgnuta pronemačka vlada i ustanovljena nova, probritanska. 

Hitler je, zarad odmazde, odlučio da zajedno sa Grčkom bude napadnuta i Jugoslavija, što se i dogodilo 6. aprila. Demoralisana jugoslovenska vojska brzo je savladana i prisiljena na kapitulaciju već 17. aprila 1941. godine. 

Grčka vojska se održala nešto duže, do 20. aprila, nakon čega su njeni ostaci, zajedno s britanskim ekspedicionim korpusom našli utočište na Kritu. Nemci su 20. maja 1941. godine izvršili padobranski desant na Krit i zauzeli ga, iako su imali velike gubitke među svojim elitnim padobranskim jedinicama. 

#3.1. Sile osovine protiv Sovjetskog Saveza

Pripreme za Operaciju Barbarosa – invaziju na SSSR, počele su još tokom jeseni prethodne godine, a napad je planiran za leto 1941. godine. Osvajanje prostora na istoku bilo je deo nacističkog programa, a Hitler je verovao da će pohod na komunističku državu dovesti do promena u britanskoj vladi. 

Staljin je, s druge strane, smatrao da Hitler sebi neće dozvoliti luksuz ratovanja na dva fronta (Istočni front i Zapadni front). Zato je verovao da je gomilanje nemačkih trupa na istočnim granicama isključivo sredstvo političkog pritiska, a dojave o nemačkim pripremama za napad pripisivao je podmetanju britanskih službi kojima je bilo u interesu da uvuku SSSR u rat. 

Sve je to savršeno odgovaralo nemačkom planu koji je predviđao opkoljavanje i uništenje glavnih sovjetskih snaga na samoj granici, osvajanje Moskve i Lenjingrada, kao i izbijanje na liniju Astrahan — Murmansk u roku od šest nedelja do tri meseca. 

Kada je Nemačka konačno napala SSSR?

Kada je 22. juna 1941. godine otpočeo napad, sovjetske snage su bile potpuno iznenađene. Većina sovjetskih aviona je uništena na zemlji, stotine hiljada vojnika zarobljeno, a u mnogim krajevima nemački vojnici su dočekani kao oslobodioci.

Iako je nemačko napredovanje nastavljeno, vrlo brzo se pokazalo kako su Hitlerovi planeri ipak potcenili poteškoće koje ih čekaju u pohodu na zemlju te površine, kao što je Rusija. 

Čim je front zašao u dubinu sovjetske teritorije, počeli su da se pojavljujui ozbiljni logistički problemi, pa Nemci više nisu bili u stanju da održavaju isti tempo napredovanja celom dužinom fronta. To je sovjetskim snagama omogućavalo predah, odnosno povremene kontranapade i sve bolju organizaciju odbrane.

U kasnu jesen 1941. godine, sa željom da ostvare konačnu pobedu pre dolaska zime, Nemci su odlučili baciti sve na jednu kartu — Operaciju Tajfun, čiji je cilj bio zauzimanje Moskve. Uz ogromne gubitke su se približili sovjetskoj prestonici, ali je ofanziva na kraju zaustavljena usled krajnje iscrpljenosti ljudstva.

U međuvremenu se ispostavilo da Britanci, suprotno Hitlerovim očekivanjima, ipak nemaju ideoloških predrasuda te su sa Sovjetima odmah počeli sarađivati, kao pravi saveznici. Započeli su konvoji pomoći za Murmansk, a dve vojske su zajedno okupirale Iran. 

#3.2. Drugi svetski rat u Jugoslaviji – Drugi svetski rat Srbija

Šta je prethodilo sukobima na teritoriji Jugoslavije?

Jugoslovenska vlada je očekivala da će i Jugoslavija biti napadnuta, pa je zato tražila način kako da izbegne taj sukob. Jedan od načina da se reše bezbednosni problemi Kraljevine Jugoslavije bilo je i potpisivanje pakta sa Nemačkom 25. marta 1941. godine.

Suprotna odluka značila je siguran rat sa Nemačkom i njenim saveznicima, koji su okruživali Kraljevinu Jugoslaviju, sa svih strana, osim kratke granice sa Grčkom na krajnjem jugu. U toku noći 20. marta održana je sednica na kojoj je jugoslovenska vlada rešila da pristupi Trojnom paktu. U Beču je 25. marta potpisan protokol o pristupanju. 

Narod nije bio zadovoljan ovom odlukom jer je smatrao saradnju sa nacistima neprihvatljivom. Zbog toga su izbile velike demonstracije i izveden je državni udar u noći između 26. i 27. marta 1941. godine na čelu sa generalima Borivojem Mirkovićem i Dušanom Simovićem. 

Srušena je vlada Dragiše Cvetkovića, pohapšeni svi njeni ministri, svrgnuto namesništvo regenta kneza Pavla Karađorđevića, a na vlast je postavljen prestolonaslednik Petar II Karađorđević. 

#3.2.1. Jugoslavija u Drugom svetskom ratu

Nova vlada je postavljena 27. marta 1941. sa generalom Dušanom Simovićem kao njenim predsednikom. Istog dana organizovane su demonstracije širom prostora Jugoslavije u kojima su većinu činili Srbi. Narod je istog dana izašao kako bi dao podršku obaranju vlade, a na ulici su se čule parole Bolje rat nego pakt, bolje grob nego rob.

Hitler, besan zbog događaja u Jugoslaviji, odlučuje da odloži napad na SSSR. U noći između 5. i 6. aprila 1941. godine potpisan je ugovor između Jugoslavije i Sovjetskog Saveza. Jugoslavija je priznala Sovjetski Savez, a on pristao da poštuje nezavisnost Kraljevine Jugoslavije, teritoriju i suverena prava, a u slučaju napada Nemačke na Jugoslaviju, će stati na stranu Jugoslavije.

Kada je Nacistička Nemačka napala Jugoslaviju?

Početak Drugog svetskog rata u Jugoslaviji bio je 6. aprila, kada su kraljevinu sa svih strana napale sile Osovine, uglavnom nemačke snage, ali i italijanske i mađarske. Luftvafe je bombardovao Beograd u zoru 6. aprila 1941. godine. Invazija je trajala 11 dana i okončala se bezuslovnom kapitulacijom Jugoslovenske kraljevske vojske 17. aprila. 

Drugi svetski rat Srbija nije dočekala spremna, a sva borbena dejstva su okončana 18. aprila 1941. godine. Tri dana ranije kralj i vlada su napustili zemlju. Jugoslovenska vlada je ostatak rata provela u izbeglištvu.

Teritorija srušenog kraljevstva je podeljena na interesne sfere Nemačke i Italije. Osim što je bila beznadežno loše naouražana u poređenju sa nemačkim Vermahtom, jugoslovenska vojska je pokušala da brani čitavu granicu, ali je samo razvukla svoje ograničene resurse. 

Osim toga, najveći deo hrvatskog stanovništva je odbijao da se bori i dočekivao je Nemce kao oslobodioce. Kada je Jugoslavija u Drugom svetskom ratu u pitanju, jedini otpor invaziji dolazio je iz jedinica u Srbiji i Crnoj Gori.

Kako je izgledao rat u okviru rata u Jugoslaviji?

Drugi svetski rat u Jugoslaviji su vodili četnici i partizani predvođeni komunistima protiv okupatorskih snaga i njihovih marionetskih režima, kao što su Nezavisna Država Hrvatska (NDH) sa ustaškim režimom, i Vlada narodnog spasa na teritoriji okupirane Srbije. 

Međutim, istovremeno rat je bio i revolucija i građanski rat između komunističkog partizanskog, i rojalističkog četničkog pokreta.

Na početku rata su i partizani i četnici bili pokreti otpora okupaciji i kratkotrajno sarađivali. Međutim, krajem 1941. godine su se sukobili. Četnici su sarađivali sa italijanskim okupacionim snagama sve do kapitulacije Italije, a posle toga sa Nemcima i NDH.

#3.3. Napad na Perl Harbor i ulazak SAD u Drugi svetski rat

Od samog početka rata američki predsednik Frenklin Ruzvelt nije krio svoje uverenje kako je u američkom interesu da sile Osovine budu poražene. No, svim silama se trudio da izbegne direktno uključivanje u rat. 

Ipak, japanska vlada željna nadmoći nad Dalekim istokom, želela je da osvoji Indiju i Kinu, na šta su SAD reagovale naftnim embargom koji je posebno pogodio japansku mornaricu. 

To je bio dovoljan razlog da japanska avijacija 7. decembra 1941. godine napadne američku vojnu bazu Perl Harbor na Havajima. Napad na Perl Harbor, izveden bez formalne objave rata i izazvao je veliki bes američke javnosti. Uništen je veliki broj američkih brodova i aviona, što je prouzrokovalo ulazak SAD u Drugi svetski rat. 

#4 Slabljenje sile Osovine 1942. godine i konsolidacija Saveznika

Ulazak SAD u Drugi svetski rat, sa svojim ogromnim ljudskim, materijalnim i industrijskim resursima, predstavljao je veliko olakšanje za Britaniju i SSSR, ali je trebalo vremena da se svi ti resursi mobilišu i počnu efikasno da se koriste. U međuvremenu su sile Osovine na različitim bojištima nastavile da beleže ratne uspehe. 

Japanci su uspeli da 15. februara prisile na predaju veliki britanski garnizon u Singapuru, što je predstavljalo jedan od najsramnijih poraza u britanskoj istoriji. Slično je bilo s Filipinima, Holandskom Istočnom Indijom, centralnim Pacifikom i Burmom, a dalje napredovanje Japana preko Nove Gvineje do Australije je zaustavljeno tek pomorskom bitkom u Koralnom moru. 

Nešto kasnije je u bici kod Midveja zaustavljen još jedan japanski pokušaj daljeg osvajanja, pri čemu je potopljeno nekoliko nosača aviona sa stotinama elitnih pilota. 

#4.1. Novi obračuni SSSR i Nemačke

U maju 1942. godine Sovjeti su krenuli u ofanzivu, ali su doživeli katastrofalan poraz u drugoj bici za Harkov. Time su Nemcima olakšani uslovi za započinjanje velike letne ofanzive kojoj je cilj bio ograničen na Kavkaz i tamošnja naftna polja, odnosno eventualno izbijanje na Bliski istok. 

Ofanziva koja je započela u junu 1942. godine izazvala je sovjetsko povlačenje, no Sovjeti su s vremenom bili u stanju da uspore nemačko napredovanje. 

Sredinom 1942. godine SSSR se ponovno našao u teškoj situaciji, te je Staljin to iskoristio kako bi zapadne saveznike naterao na otvaranje drugog fronta u zapadnoj Evropi, kako bi se što više rasteretila Crvena armija. 

Američki vojni krugovi su se takođe zalagali za takav plan iz političkih razloga, nastojeći da rat u Evropi bude što kraći, odnosno kako bi imali vremena da se obračunaju sa Japanom. 

Čerčil je, s druge strane, smatrao da otvaranja drugog fronta treba da bude na obalama Mediterana. Propast kanadskog prepada na Dijep u junu 1942. godine je Amerikance uverila u snagu nemačke odbrane na atlantskim obalama, odnosno odlučili su da prihvate Čerčilove argumente.

#4.2. Sukobi na severu Afrike

General Romel je predvodio nemačku vojsku u ratovima vođenim na tlu Libije i Egipta. Romelove osovinske snage u severnoj Africi su dugo vremena bile brojčano, tehnički i logistički inferiornije u odnosu na Britanske, što je iskoristio britanski general Montgomeri. 

On je izveo jednostavan plan koji je 23. oktobra doveo do početka bitke kod El Alamejna. Romelove snage su teško poražene i naterane na povlačenje, što je postepeno dovelo do gubitka Libije. Zato se ta bitka smatra prvom prekretnicom Drugog svetskog rata.

U međuvremenu su osovinske pozicije 4. novembra dodatno oslabljene operacijom Baklja, kada su se Britanci i Amerikanci iskrcali na obale Maroka i Alžira. 

Uspeh složene amfibijske operacije je pokazao kako su Saveznici sličan poduhvat u stanju da ponove i na drugim mestima, što je nataeralo Hitlera da “oslabi” Istočni front i pošalje trupe da brane evropske obale. Zato se Baklja naziva drugom prekretnicom Drugog svetskog rata.

#4.3. Poraz Nemaca kod Staljingrada – najvažnija prekretnica u Drugom svetskom ratu

Ulične borbe u Staljingradu bile su toliko intenzivne, da su u potpunosti iscrpele nemačko ljudstvo.  Zbog toga je nemačka komanda bila prisiljena da popunjava bočne linije trupama svojih saveznika – Rumunije, Mađarske i Italije. 

To je sovjetskoj vrhovnoj komandi dalo sjajnu priliku da dvostrukim bočnim udarom 19. novembra probije te linije i u Staljingradu opkoli 6. armiju generala Fridriha Paulusa.

Poraz kod Staljingrada je Nemce naterao na povlačenje sa Kavkaza, ali imao je i ozbiljnije političke posledice. Uništenje vojski na Istočnom frontu je naterao vlade u Rumuniji, Mađarskoj, pa čak i u Italiji, da razmišljaju o napuštanju Nemačke i priklanjanju Saveznicima prvom povoljnom prilikom. 

#5 Nastavak ratnih sukoba tokom 1943. godine

Saveznicima je u severnoj Africi Tunis predstavljao veliki problem, nakon relativno lakog zauzimanja Alžira i Maroka. Kako zbog lošeg vremena, tako i zbog teškog planinskog terena koji je vešto koristila nemačko-italijanska ekspedicijska armija. 

Saveznici su dodatni problem imali u slaboj koordinaciji između britanskih, američkih i francuskih kolonijalnih trupa. Još veći problem bilo je neiskustvo američkih snaga koje je 19. februara došlo do izražaja u bici za Kaserinski prolaz prilikom koje je Romel uspeo da probije američke položaje. 

Uspeh generala Romela nije mogao biti iskorišćen jer je u Tunis s juga, iz Libije, prodirala britanska Osma armija na čelu s Montgomerijem. Montgomeri je 6. marta porazio Romela u bici kod Medenina, a 17. marta pustinjskim manevrom zapečatio sudbinu osovinskih snaga u Tunisu. 

Iako su pojedini osovinski komandanti tražili dozvolu za evakuaciju, Hitler je to odbio iz političkih razloga, plašeći se dodatne demoralizacije nakon staljingradske katastrofe. Evakuacija je s vremenom postajala sve teža, isto kao i snabdevanje trupa, pa su se 14. maja predali i poslednji ostaci osovinskih snaga, označivši konačni kraj rata u severnoj Africi.

#5.1. Novi ratni uspesi sile Osovine i podizanje morala nemačkih vojnika

Sile Osovine su uspele ponovo da nižu ratne pobede na Istočnom frontu. Time su Sovjeti odbačeni iz oblasti Harkova, koju su oslobodili početkom godine. To je Nemcima povratilo optimizam, odnosno dodatno ih motivisalo za još jednu veliku letnju ofanzivu, dok su Sovjeti odlučili da zaustave dalje napade i posvete se konsolidaciji svojih redova. To je dovelo do relativnog zatišja na istočnom frontu. 

Na Balkanu, gde se razgranao široki partizanski pokret, pokrenute su ofanzive u cilju njegovog gušenja, pogotovo u Jugoslaviji gde su pokušaji uništenja Titovih partizana doveli do bitaka na Neretvi i Sutjesci.

Nemci su, slično kao i prethodne dve godine, za leto na Istočnom frontu planirali veliku ofanzivu koja je konačno trebalo da slomi Crvenu armiju. No ovog puta su imali daleko manje resursa, pa je opseg ofanzive bio još ograničeniji.

#5.2. Pobeda Sovjeta u novom obračunu sa Nemačkom

Sovjeti su rano saznali za nemačke planove te su relativno zatišje dobro iskoristili da na pravcima nemačkog udara sagrade višestruke linije odbrane, a u pozadini pripreme velike rezerve koje će u pogodnom momentu krenuti u protivnapad. 

To se pokazalo već 5. jula kada su Nemci dva sata pre samog napada prvo iznenađeni sovjetskom artiljerijskom protivpripremom, a potom i žestinom otpora zbog koga je napad zastao prvo na severu, potom na jugu. 

Na kraju su Sovjeti krenuli u veliki protivnapad koji je kod Prohorovke doveo da najveće tenkovske bitke u istoriji. Iako je rezultat bio taktički neodlučan, Sovjeti su sa svojim inferiornijim T-34 tenkovima Nemcima uspeli zadati gubitke koje ovi nisu bili u stanju da nadoknade.

Nemci su nakon toga zastali na dostignutim položajima, ali se vrlo brzo pokazalo kako su toliko iscrpljeni da više nisu u stanju da zaustave sovjetsku protivofanzivu, koja je odmah započela, prvo na severu, a mesec dana kasnije i na jugu. Do kraja godine Sovjeti su uspeli da oslobode veliki deo Ukrajine, uključujući i Kijev početkom novembra 1943. godine.

#5.3. Kapitulacija Italije u Drugom svetskom ratu

U skladu s Čerčilovim strateškim zamislima, zapadni saveznici su 10. jula započeli iskrcavanje na Siciliju, što je bio prvi korak prema izbacivanju Italije iz rata. Iako su osovinske snage, pogotovo nemačke, pružale žestok otpor, brzo je postalo jasno da se moraju povući na italijansko kopno. 

U međuvremenu su svi ti događaji imali uticaj na fašističke vođe u Rimu, koje su 21. jula svrgnule i uhapsile Musolinija, a nova vlada odmah započela tajne pregovore o kapitulaciji.

Do kapitulacije je došlo 8. septembra 1943. godine, kada je zajedno s njom trebalo biti koordinirano veliko iskrcavanje kod Salerna. No, nemačke snage pod komandom feldmaršala Keselringa su pokazale kao veoma vešte, kako u odbrani od zapadnih saveznika, tako i brzom stavljanju Italije pod okupaciju. 

Musolini je oslobođen akcijom nemačkih komandosa i stavljen na čelo kvislinške Italijanske Socijalne Republike. U međuvremenu su Nemci, vešto koristeći planinski teren, zadržavali saveznički prodor prema Rimu te postepeno stvorili gotovo nesavladivu obrambenu liniju čiji je centar bio Monte Kasino – mesto gde su mesecima nakon toga vođene krvave borbe. 

Kako je italijanska kapitulacija uticala na posleratno stanje na Balkanu?

Kapitulacija Italije u Drugom svetskom ratu je imala ozbiljne posledice i na Balkanu. Naime, u Grčkoj i Jugoslaviji su partizanima tada pale u ruke velike količine oružja i opreme. To je posebno imalo velikog uticaja na Jugoslaviju, gde se partizanska vojska i s njom povezan politički pokret, nametnula kao glavni faktor u budućem, posleratnom uređenju zemlje.

#6 Napredovanje Saveznika 1944. godine i odlučujuće bitke

Nakon poraznih iskustava u brdovitoj Italiji, saveznici su konačno prihvatili američki stav da je rat najbolji dobiti direktnim udarom na Nemačku preko ravničarske zapadne Evrope. Od kraja 1943. godine su se intenzivirale pripreme za veliko iskrcavanje na francusku obalu, koje je dobilo šifru Operacija Overlord. 

Pomorski i zračni desant je bio godinama planiran, a mesecima uvežbavan, uz dotada neviđeni sistem dezinformacije neprijatelja. 

#6.1. Dan D – iskrcavanje na Normandiji

Datum koji je u istoriju ušao kao Dan D bio je 6. jun 1944. godine, kada je izvršena, do tada, najveća amfibijska operacija u istoriji. Savezničke snage su izvele iskrcavanje na Normandiji u širokom frontu, umesto kod Kalea gde su ih Nemci očekivali. 

Nakon mesec i po dana krvavih i žestokih borbi, Amerikanci su uspeli da izvrše proboj i preduzmu veliki obuhvatni manevar. Hitlerovo uporno odbijanje da izda naređenje za povlačenje dovelo je do opkoljavanja i uništavanja nemačkih snaga kod Falesa.

#6.2. Jedna od poslednjih nemačkih pobeda

Nakon desanta na južnu obalu Francuske, Nemci su počeli povlačenje iz Francuske. General de Gol je uspeo da oslobodi Pariz 24. avgusta 1944. godine i uspostavi legitimnu vladu. 

Duboko uvereni da će moći da završe rat do Božića, saveznici su se odlučili za riskantni plan vazdušnog desanta u južnoj Holandiji, u kojem je cilj bilo osvajanje mostova preko Rajne. 

Plan pod nazivom Operacija Market Garden, je 17. septembra doveo do velikog vazdušnog desanta, pri čemu su britanski padobranci kod Arnhema sticajem okolnosti naleteli na elitne nemačke jedinice. 

Rezultat toga je bila bitka za Arnhem u kojoj su Britanci desetkovani, a Nemci stekli jednu od poslednjih velikih pobeda u Drugom svetskom ratu.

#6.3. Ratovi na Istočnom frontu

Za to vreme sovjetska Crvena armija je vodila bitke sa nacistima na Istočnom frontu,  a u prvoj polovini 1944. godine  odsečen je nemački garnizon na Krimu. Glavni i najspektakularniji udar se dogodio u junu i nosio je šifru Operacija Bagration. 

Njime je slomljena nemačka Grupa armija Centar i oslobođena Belorusija, pri čemu su Sovjeti stekli ogroman broj zarobljenika i bazu za dalje napredovanje prema Poljskoj i Nemačkoj.

U isto vreme pokrenuta je i velika ofanziva na Finsku, a dva meseca kasnije preduzet je i udar na Rumuniju. Sovjeti su prodrli preko bugarske granice, i stigli sve do Balkana. 

Njihov dolazak na Balkan je prisilio Nemce na povlačenje iz Grčke prema severu. U Jugoslaviji su u jesen Titovi partizani uz pomoć Crvene armije oslobodili Beograd te se polako transformisali u regularnu vojsku koja je držala svoj deo fronta. 

U Mađarskoj je pokušaj kapitulacije, odnosno stavljanja na stranu Saveznika, doveo do nemačke vojne intervencije protiv admirala Hortija i instaliranja fašističkog režima koji će sprovesti Holokaust među dotada pošteđenim mađarskim Jevrejima.

#6.4. Ratovi na Pacifiku

Glavna saveznička, odnosno američka, strategija u ratovima sa Japanom bilo je preskakanje ostrva. Cilj je bio da se prodor u dubinu područja pod japanskom kontrolom izvodi zaobilaženjem većine ostrvskih uporišta. 

Amerikanci su se jednostavno iskrcavali u pozadini tih uporišta, gde su gradili pomorske i vazdušne baze, sa kojih su bombardovali japanske baze u cilju njihove trajne neutralizacije.

Kako su se savezničke linije približavale Japanu, tako su rasle nesuglasice između generala Daglasa Makartura i admirala Čestera Nimica. Dok se Nimic zalagao za direktan prodor prema Japanu, Makartur je insistirao na prethodnom oslobođenju Filipina. 

Na kraju je, iz političkih razloga, prevagnulo Makarturovo mišljenje. U jesen su Amerikanci prikupili veliku invazijsku flotu i izvršili desant na Filipine. Japanski pokušaj da to spreče doveo je do bitke u zalivu Lejte — najvećeg i najspektakularnijeg pomorskog okršaja u ratu. 

Nakon toga, japanska ratna mornarica je prestala da predstavlja ozbiljan faktor u ratu, dok su američke kopnene snage na Filipinima s japanskim garnizonima vodili žestoke borbe do samog kraja rata. 

#7 Kraj Drugog svetskog rata 1945. godine 

Početkom 1945. godine Nemačka je ostala usamljena, bez velikih saveznika u Evropi, a i njena matična teritorija je već bila načeta i sa zapada i sa istoka. No, Hitler je još uvek verovao u uspešan završetak rata, uzdajući se u nova oružja,  poput raketa V-2 ili mlaznih lovaca Me-262. 

Da bi stekao vreme da ih usavrši, naredio je veliku ofanzivu na zapadu protiv američkih položaja u Ardenima. Velika Ardenska protivofanziva je u potpunosti iznenadila Amerikance i nanela im teške gubitke, ali su njihovi položaji brzo konsolidovani uz pomoć britanskih saveznika te su Nemci postepeno potisnuti na početne položaje. 

#7.1. Slom nemačke vojske

Gubici u Ardenima bili su nenadoknadivi, što su odmah iskoristili Sovjeti koji su probili nemačke linije u Poljskoj i približili se samom Berlinu. U martu su zapadni saveznici konačno prešli Rajnu i počeli prodirati u samo srce Nemačke. Saveznici su takođe pokrenuli ofanzivu u Italiji, isto kao i Titova jugoslovenska vojska.

Nemačka vojska je nakon više od pet godina doživela potpuni slom pa su mnoge jedinice, pogotovo na zapadu, počele da se predaju bez borbe, dok su se na istoku borile, manje zato da zaustave Sovjete, a više kako bi sebi dale priliku za predaju zapadnim saveznicima. 

Sovjetske i američke trupe su se 25. aprila spojile kod Torgaua, praktički presekavši Nemačku napola. U isto vreme je otpočela Berlinska bitka tokom koje je Hitler izvršio samoubistvo, a sam Berlin se predao 2. maja.

Nova nemačka vlada pod admiralom Denicom je otpočela pregovore o kapitulaciji koji su završeni 7. maja, a u nekim dijelovima Evrope, pogotovo onim istočnim, borbe su se vodile još nekoliko nedelja, ali je tog dana službeno otpočeo mir.

#7.2. Konačni obračun sa Japanom

U prvoj polovini 1945. godine su se američki vojnici iskrcali na ostrvo Ivo Džimu i nakon dugotrajnih i žestokih borbi savladali tamošnji japanski garnizon. Ostrvo je posle počelo služiti kao baza američkim strateškim bombarderima B-29 u njihovim napadima na ciljeve u samom Japanu. Prilikom napada su korištene zapaljive bombe što je samo u Tokiju dovelo do 300.000 mrtvih.

U junu su se Amerikanci još više približili samom Japanu nakon iskrcavanja na Okinavi. I tamo je japanski garnizon savladan, ali uz ogromne gubitke na savezničkoj strani. Ti gubici su uverili američke planere da će invaziju samog Japana zahtevati nezamislivo veliki broj žrtava i doveli do odluke da se Japan na predaju pokuša prisiliti upotrebom novog oružja zvanog atomska bomba.

Kako je upotreba atomske bomba okončala Drugi svetski rat?

Prva atomska bomba bačena je 6. avgusta 1945. godine na japanski grad Hirošimu. To je izazvala dotle nezamislivo razaranje i patnje među lokalnim stanovništvom. Dok je japanska vlada pokušavala da shvati što se dogodilo, usledio je još jedan šok u obliku objave rata od strane Sovjetskog Saveza. 

Sovjetske snage su vrlo brzo razbile japanske snage u Mandžuriji i otpočele brzo napredovanje prema Koreji. Druga atomska bomba bačena je 9. avgusta na Nagasaki. 

To je bilo dovoljno da japanska vlada nakon nekoliko dana shvati da dalji otpor nema smisla, te je 15. avgusta objavljena bezuslovna kapitulacija. Ona je formalno potpisana 2. septembra na američkom bojnom brodu Misuri u Tokijskom zalivu, što je datum koji predstavlja službeni završetak Drugog svetskog rata.

Drugi svetski rat bitke i frontovi u Drugom svetskom ratu 

Tokom šest godina trajanja Drugog svetskog rata dogodio se veliki broj direktnih sukoba dveju strana. Istočni front i Zapadni front bili su poprište najkrvavijih okršaja, a frontovi u Drugom svetskom ratu koji su takođe bili značajni su i oni koji su se vodili na obalama Pacifika, kao i u Africi. 

Kada je u pitanju Drugi svetski rat bitke su te koje su ovaj sukob učinile tako masovnim i krvavim, a ovo su samo neke od njih:

Lažni rat 

Lažni rat je bio faza ranog Drugog svetskog rata označen sa nekoliko vojnih operacija u kontinentalnoj Evropi, u mesecima posle nemačke invazije Poljske. Iako su velike sile u Evropi objavile rat jedne drugima, nijedna strana nije započela značajniji napad, tako da je bilo relativno malo borbi.

Dok se većina nemačke vojske borila protiv Poljske, mnogo manje nemačke snage su držale utvrđenu odbrambenu liniju duž francuske granice. Na Mažino liniji sa druge strane granice, nalazile su se britanske i francuske trupe, ali je bilo samo manjih okršaja.

Zimski rat

Značajan događaj tokom Lažnog rata je bio Zimski rat, koji je počeo napadom Sovjetskog Saveza na Finsku 30. novembra 1939. godine. Javno mnjenje, posebno u Francuskoj i Ujedinjenom Kraljevstvu, se svrstavalo uz Finsku i zahtevalo je od svojih vlada efikasnu akciju kao podršku ”hrabrim Fincima” protiv neuporedivo većeg agresora. 

Kao posledica,, Sovjetski Savez je isključen iz Lige naroda, a rapravljalo se o predloženoj francusko-britanskom pohodu na sever Skandinavije. Nakon što je 20. marta Zimski rat okončan, Eduar Daladje je podneo ostavku na mesto premijera Francuske, zbog svog neuspeha da pomogne finsku odbranu.

Bitka za Atlantik

Bitka za Atlantik je bila najduža neprestana vojna kampanja u Drugom svetskom ratu, koja je trajala od 1939. do poraza Nemačke 1945. godine. U svojoj srži bitka je predstavljala savezničku pomorsku blokadu Nemačke, objavljene jedan dan nakon izbijanja rata, a potom nemačku kontra-blokadu. Vrhunac bitke je bio od sredine 1940. do kraja 1943. godine.

U bici za Atlantik učestvovali su sa jedne strane podmornice i drugi ratni brodovi nacističke Nemačke protiv Kraljevske mornarice, Kraljevske kanadske mornarice i savezničkih trgovačkih brodova. 

Tim snagama su se pridružili brodovi i avioni SAD počevši od 13. septembra 1941. godine. Nemcima su se pridružile podmornice Italijanske kraljevske mornarice, nakon što je Kraljevina Italija stupila u rat 10. juna 1940. godine. 

Bitka za Holandiju

Bitka za Holandiju je trajala od 10. maja 1940, do predaje glavnih holandskih snaga 14. maja. Bitka za Holandiju predstavnja prvo korišćenje padobranaca za okupaciju meta od važnosti i pre nego što kopnene snage dopru do oblasti. 

Bitka se završila bombardovanjem Roterdama, i nemačkom pretnjom da će Luftvafe, ako se Holandija ne preda, bombardovati i ostale velike holandske gradove. Znajući da ne mogu sprečiti nemačke snage, holandski oficiri su se predali, a Holandija je ostala pod nemačkom okupacijom do 1945.

Bitka za Francusku

Bitka za Francusku ili Pad Francuske predstavlja nemačku invaziju na Francusku i zemlje Beneluksa tokom maja i juna 1940. godine. Napad nemačkih snaga počeo je 10. maja 1940. čime je završen Lažni rat. Invazija se sastojala iz dve glavne operacije. 

U prvoj, nemačke oklopne snage su prodrle preko Ardena kako bi onemogućile saveznički prodor u Belgiju. Mnoge savezničke snage su evakuisane iz Denkerka u operaciji Dinamo. U drugoj operaciji, Fal Rot, koja je počela 5. juna 1940.  godine, nemačke snage su prišle s leđa Mažino liniji i tako su je neutralisali.

Bitka za Britaniju

Bitka za Britaniju je jedno od najvećih bojišta u ranoj fazi Drugog svetskog rata. Ovo je ime kojim se obično naziva pokušaj nemačkog Luftvafea da stekne vazdušnu premoć nad britanskim Kraljevskim ratnim vazduhoplovstvom, pre planirane pomorske i vazdušne invazije na Ujedinjeno Kraljevstvo – operacija Morski lav.

Ni Hitler, niti nemački Vermaht nisu verovali da je moguće izvršiti uspešan amfibijski napad na britanska ostrva dok britanska avijacija ne bude neutralisana. Sekundarni ciljevi su bili uništavanje proizvodnje aviona, i zemljišne infrastrukture, kao i terorisanje britanskog naroda, sa namerom da se on zaplaši i navede da zatraži primirje, ili se preda.

Ova operacija je predstavljala veliki Hitlerov poraz. Britanci su pokazali velike napore, snalažljivost, hrabrost i odlučnost da se ne predaju. Činjenice govore da su Nemci napali Britaniju sa 2.600 aviona, a nasuprot njih stajalo je Kraljevsko ratno vazduhoplovstvo, koji je raspolagao sa 1.171 avionom.

Grčko-italijanski rat

Grčko-italijanski rat je bio sukob između fašističke Italije i Grčke, koju su Italijani napali iz Albanije. Trajao je od 28. oktobra 1940. do 6. aprila 1941. i označio je početak balkanske kampanje Drugog svetskog rata. Završen je nemačkim napadom na Grčku nakon katastrofalnog poraza italijanske vojske.

Bitka za Taranto

Vazdušni napad na Taranto, kodnog naziva Operacija Presuda, takođe poznat kao Tarantska noć, dogodio se u noći između 11. i 12. novembra 1940. godine tokom Drugog svetskog rata. 

Britanska mornarica je tada izvela svoj prvi isključivo vazdušni napad u istoriji, koristeći mali broj torpednih aviona sa samo jednog nosača aviona i napavši brodove italijanske mornarice u luci Taranto. 

Napad je teško oštetio italijansku mornaricu, koja je izgubila 3 značajna bojna broda. Navodno je taj napad inspirisao Japance za kasniji napad na Perl Harbor.

Aprilski rat

Aprilski rat je ime za invaziju Sila Osovine na Kraljevinu Jugoslaviju koja je počela 6. aprila 1941. Ova operacija označava početak Drugog svetskog rata na teritoriji Jugoslavije.

Napad je izvršen kopnenim putem, iz više pravaca. Nemačke, italijanske i mađarske trupe prodrle su na teritoriju Jugoslavije iz pravca Italije, Austrije (tada već u sastavu Nemačke), Mađarske, Rumunije, Bugarske i Albanije. Beograd je teško bombardovan 6. aprila.

Rat je završen 17. aprila 1941. kapitulacijom, okupacijom i podelom Jugoslavije između Sila Osovine. Kraljevska porodica i članovi vlade otišli su u egzil u London. Tamo su bili pod nadzorom britanske obaveštajne službe, koja ih je i nakon Drugog svetskog rata držala pod prismotrom. Nakon rata, nove komunističke vlasti su im zabranile povratak u Jugoslaviju.

Bitka za Grčku

Bitka za Grčku (7. april – 30. april 1941), kobnog naziva Operacija Marita je nastavak grčko-italijanskog rata i ime za nemačku invaziju Grčke. Napad na Grčku je deo šire Balkanske kampanje u Drugom svetskom ratu. Bitka za Grčku se završila pobedom Sila osovine i okupacijom regiona.

Iako su bile nadmoćnije, nemačke jedinice prvog dana nisu zabeležile veći uspeh i značajnije rezultate jer su grčke jedinice prvobitno odbranile sve svoje položaje. Međutim, Nemci su 28. aprila zauzeli Atinu i zarobili oko 8.000 britanskih vojnika sa kompletnim naoružanjem i opremom. Sledećeg dana je zauzet i Peloponez. 

Grčke jedinice su i dalje pružale otpor i tako omogućile Britancima da se sve do 1. maja izvlače iz Grčke. Od 62.000 britanskih vojnika na ostrvo Krit evakuisano je 53.000 vojnika, dok su istovremeno Nemci zauzeli sva ostrva u Egejskom moru, a Italijani u Jonskom moru. 

Slabe grčke jedinice bez vazdušne podrške, bez pomoći Britanaca i bez modernijeg naoružanja više nisu bile u stanju da zaustave nemačke prodore. Prema britanskim izvorima Britanci su u grčkom ratu izgubili 11.840 vojnika, Nemci 5.100 vojnika a Italijani mnogo više.

Bitka za Krit

Bitka za Krit poznata pod šifrom Operacija Merkur bila je najveća vazdušno-desantna operacija koju su izvele nemačke padobranske jedinice za vreme Drugog svetskog rata. Bitka je počela 20. maja 1941. i završila se nemačkom Pirovom pobedom zato što su gubici nemačkih padobranskih snaga bili izuzetno visoki.

Nemci su osvajanjem Krita obezbedili važnu bazu za operacije na Bliskom istoku i u severnoj Africi. Britanci su se povukli s velikim gubicima, a prilikom evakuacije poginulo je i oko 3.000 Australijanaca.

Operacija Barbarosa

Istočni front koji je otvorila operacija Barbarosa bio je najveće bojište Drugog svetskog rata, sa najvećim i najbrutalnijim bitkama, velikim ljudskim gubicima i razaranjem. Nemačke snage su zarobile na milione Sovjeta, od kojih većina nije preživela.

Nacisti su namerno izgladnjivali zarobljenike do smrti, sa ciljem da se smanji broj stanovnika istočne Evrope i da se ona kasnije ponovo naseli Nemcima. Preko milion sovjetskih Jevreja su ubile nemačke trupe ili su stradali u gasnim komorama kao deo Holokausta.

Nemačka je juna 1941. godine imala oko 7,3 miliona vojnika, a njih 3,2 miliona je bilo određeno za napad na Sovjetski Savez. Nemačke oružane snage, koje su 22. juna 1941. prešle sovjetsku granicu, bile su tada najmodernije i najbolje pripremljene na svetu, najbolje opremljene i organizacijski najefikasnije postavljene vojne jedinice.

Oružane snage Sovjetskog Saveza imale su, 1941. godine, prema nekim podacima, na raspolaganju oko 15 miliona rezervista. Od toga je 22. juna 1941. bilo 4,7 miliona u sastavu Crvene armije.

Bitka za Singapur

Bitka za Singapur vođena tokom Drugog svetskog rata, označava momenat kada su snage Japanskog carstva napale utvrđeni saveznički grad Singapur. Borbe su trajale od 7. do 15. februara 1942. godine i rezultovale su japanskim zauzimanjem grada i najvećom predajom britanskih snaga i njihovih saveznika do tada. 

Napad na Saveznike u Indijskom okeanu

Prepad na Indijski okean je bio mornaričko angažovanje prve udarne grupe nosača aviona japanske carske mornarice, od 31. marta do 10. aprila 1942. godine, protiv savezničkih brodova i baza u Indijskom okeanu, u početnom periodu Pacifičke kampanje tokom Drugog svetskog rata. Uništeni su brojni avioni, brodovi, nosači aviona i krstarice savezničke armije. 

Bitka u Koralnom moru

Bitka u Koralnom moru je jedna od šest velikih pomorskih bitaka Drugog svetskog rata, koje su se odigrale na Tihom okeanu i u kojima su učestvovali nosači aviona. Bitka u Koralnom moru je bila prva bitka u kojoj su se flote sukobile a pritom nisu direktno videle jedna drugu. Bitka se vodila isključivo korišćenjem avijacije, što je kasnije postalo i karakteristika svih borbi na Pacifiku.

Glavna bitka se vodila od 6. maja do 8. maja 1942. godine. Japanci su odneli taktičku pobedu, potopili su više neprijateljskih brodova nego Amerikanci, ali su Amerikanci po prvi put u ratu uspeli da osujete i zaustave napade Japanaca. 

Bitka za Bir Hakejm

Bitka za Bir Hakejm vođena tokom Drugog svetskog rata, u periodu od 26. maja do 11. juna 1942. godine, između snaga italijansko-nemačkog afričkog korpusa pod komandom generala Romela i snaga Slobodne Francuske. Manje francuske snage herojski su držale svoje položaje 16 dana. Bitka je dozvolila Saveznicima da se regrupišu i pripreme za bitku kod El Alamejna.

Bitka kod Midveja

Bitka za Midvej je bila velika pomorska bitka na Pacifiku u Drugom svetskom ratu. Ona je trajala od 4. do 7. juna 1942. godine. Zbog svojih kratkoročnih i dugoročnih posledica, ona je bila najvažnija pomorska bitka u Drugom svetskom ratu. 

Za vreme bitke, snage Sjedinjenih Američkih Država zaustavile su japanski napad na atol Midvej, gubeći jedan nosač aviona i jedan razarač, dok su s druge strane Japancima potopili četiri nosača aviona i jednu tešku krstaricu.

Bitka je bila odlučujuća pobeda za Amerikance, široko smatrana za najvažniju pomorsku bitku u Pacifičkoj kampanji u Drugom svatskom ratu. Bitka je trajno oslabila carsku japansku mornaricu, naročito zbog gubitka četiri nosača aviona i preko 200 nenadoknadivih, iskusnih mornaričkih pilota. 

Bitke kod El Alamejna

Prva bitka kod El Alamejna je vođena mesec dana, od 1. do 31. jula 1942. godine, između nemačko-italijanskog Afričkog korpusa pod komandom generala Ervina Romela i Britanske 8. armije kojom je komandovao general Klod Okinlek. Borbe su završene pat pozicijom, ali je zaustavljeno napredovanje sila Osovine prema Aleksandriji, a onda dalje prema Kairu.

Druga bitka kod El Alamejna je značajna prekretnica u bici za Afriku tokom Drugog svetskog rata. Odvijala se od 23. oktobra do 3. novembra 1942. godine Nakon prve bitke kod El Alamejna ranije iste godine, Bernard Montgomeri je preuzeo komandu nad 8. britanskom armijom. 

Pripadnici sile Osovine su poraženi, a Čerčil je nekoliko dana nakon ove bitke izjavio da ovaj događaj ne predstavlja kraj Drugog svetskog rata, da nije ni početak kraja, ali je definitivno kraj početka rata. 

Operacija Baklja

Operacija Baklja, koja se vodila od 8. do 16. novembra 1942. godine je bila britansko-američka invazija Francuske severne Afrike u Drugom svetskom ratu na Severnoafričkom frontu. Uspeh Saveznika u ovoj operaciji označio je konačni kraj rata na tlu Afrike.

Staljingradska bitka

Staljingradska bitka je bila glavna prekretnica u Drugom svetskom ratu i smatra se najkrvavijom bitkom u ljudskoj istoriji. Trajala je od 17. jula 1942. do 2. februara 1943. godine.

Bitku su obeležili brutalnost i nebriga za civilne žrtve sa obe strane. Bitka se sastojala iz nemačke opsade ruskog grada Staljingrada (današnji Volgograd), bitke unutar grada, i sovjetske kontraofanzive u kojoj su konačno bile zarobljene i uništene nemačke i ostale snage Sila Osovine oko grada. Ukupni gubici u ljudstvu se procenjuju na između 1,5 i 2 miliona.

Bitka na Neretvi

Bitka na Neretvi, Bitka za ranjenike ili Četvrta neprijateljska ofanziva je naziv koji označava osovinske operacije za uništenje NOVJ uz sadejstvo Italijana, kao i ofanzivu NOVJ u slivu Neretve i zatim u istočnoj Hercegovini u periodu od 20. januara do 1. aprila 1943.

Nemačko-ustaške i italijanske snage su, delom po dogovoru, a delom usled kompatibilnih taktičkih ciljeva, delovale koordinisano sa četničkim, sve do 11. marta. Tada su partizani započeli pregovore sa nemačkim snagama, obustavili neprijateljstva prema njima i svoje aktivnosti usmerili na borbu protiv četnika. 

Bitka je okončana jasnom pobedom NOVJ, koja je uspela da ostvari suštinu svog ofanzivnog plana, i da pritom sačuva Centralnu bolnicu. Nemci su postigli delimičan uspeh, jer su uspeli da posednu teritorije i komunikacije severozapadno od Neretve, i delimičan neuspeh, jer nisu uspeli da razbiju NOVJ.

Najveći gubitnici bili su četnici, čija je najveća dotadašnja koncentracija poražena i razbijena od strane NOVJ, kao i Italijani, koji su pretrpeli teške gubitke i bili prinuđeni da prepuste odbranu mostarske oblasti Nemcima.

Bitka na Sutjesci

Bitka na Sutjesci ili Peta neprijateljska ofanziva, je naziv koji je kod nas odomaćen za operacije Švarc nemačkih trupa u leto 1943. godine. Cilj ove operacije bilo je razbijanje grupa otpora, kako aktuelnog, tako i potencijalnog, i čvrsto posedovanje jadranskog zaleđa, što je dobilo na važnosti nastupanjem Saveznika u Sredozemlju.

Pošto je otpor četnika izostao, borbe su počele 15. maja, koncentričnim nastupanjem protiv glavnine snaga NOVJ na prostoru Sandžaka i severne Crne Gore, a završile se 15. juna 1943. godine probojem obruča i probojem glavnih snaga NOVJ u Bosnu.

Bitka kod Kurska

Bitka kod Kurska vođena je u Drugom svetskom ratu između sovjetskih i nemačkih snaga tokom leta 1943. godine, od 5. jula do 23. avgusta. To je najveća tenkovska bitka u istoriji ratovanja i jedna od najznačajnijih savezničkih pobeda tokom 1943. godine. Najžešće borbe vođene su oko sela Prohorovke.

Pobedom Crvene armije u ovoj bici, inicijativa na Istočnom frontu prešla je na sovjetsku stranu. Od tada pa sve do kraja rata nemačke jedinice su se nalaze u konstantnoj defanzivi.

Bitka za Monte Kasino

U Drugom svetskom ratu, Bitka za Monte Kasino (poznata i pod imenom Bitka za Rim) je, u stvari bila serija bitaka, koje su vodili saveznici u pokušaju da  osvoje Rim i povežu se sa savezničkim snagama kod Ancija.

Prva bitka je počela 4. januara, 1944. i manastir na vrhu brda je uništen u savezničkom bombardovanju 15. februara. Saveznički avioni su žestoko bombardovali ruševine manastira i 15. marta.

Tokom tri neuspešna pokušaja da se osvoji dobro branjeni manastir Monte Kasino (17. januar — 25. januar, 15. februar — 18. februar, 15. mart — 25. mart), snage SAD, Ujedinjenog Kraljevstva, Indije, Kanade, Australije, Južne Afrike i Novog Zelanda su izgubile oko 54.000 ljudi. 

Konačno osvajanje Monte Kasina je omogućilo britanskim i američkim divizijama da otpočnu napredovanje ka Rimu, koji je stavljen pod savezničku upravu 4. juna 1944. godine.

Operacija Overlord

Operacija Overlord je bilo šifrovano ime za bitku u Normandiji, kojom je pokrenuta saveznička invazija zapadne Evrope. Operacija je otpočela 6. juna 1944. godine iskrcavanjima na plažama u Normandiji ( operacija poznatija kao Dan D).

Savezničke jedinice imale su oko 3 miliona vojnika, koji su poticali iz Kanade, Ujedinjenog Kraljevstva i SAD, Poljske, Slobodne Francuske, a tu su još bili i manji odredi iz Belgije, Grčke, Holandije i Norveške.

Usledilo je tronedeljno prikupljanje vojske na plažama pre nego što je počeo proboj sa normandijskih plaža. Bitka za Normandiju je trajala oko dva meseca, sa ciljem da se osigura mostobran u Francuskoj. Okončala se zatvaranjem džepa kod Faleza 24. avgusta, oslobođenjem Pariza 25. avgusta i nemačkim povlačenjem preko Sene koje se okončalo 30. avgusta 1944. godine. 

Desant na Drvar

Desant na Drvar, šifrovani naziv Operacija Konjićev skok, naziv je za nemačku akciju u maju i junu 1944. godine, čiji je cilj bio da se zarobi Josip Broz Tito i da se ukloni vođstvo partizanskog pokreta u Jugoslaviji. 

Cilj operacije bio je da se uništenjem središnjih štabova i ustanova nanese težak udarac NOVJ, što bi oslobodilo krupne nemačke snage sa Balkana za manevarsku upotrebu. Sam vazdušni desant je obavljen 25. maja 1944. godine.

Napad je počeo u zoru 25. maja teškim bombardovanjem Drvara koje je trebalo da rastroji odbranu i neposredno posle toga padobransko-jedriličarskim desantom na grad. Istovremeno su pripremljene borbene grupe krenule u bezobziran proboj prema Drvaru radi spajanja sa desantnim snagama.

Usledio je protivnapad Treće ličke brigade, koji je prisilio Nemce na defanzivu i omogućio izvlačenje Tita i članova štaba. Treća lička brigada sabila je desantne snage na mali prostor i prinudila ih na upornu odbranu. 

Naredni dani protekli su u neizvesnim i iznenadnim susretnim borbama nemačkih napadnih grupa sa brigadama u pratnji Vrhovnog štaba. Tito je sa članovima štaba evakuisan avionom 3. juna sa Glamočkog polja, a nemačka operacija okončana je neuspehom 6. juna.

Operacija Market garden

Operacija Market garden je bila saveznička vojna operacija koja je pokrenuta tokom Drugog svetskog rata, u septembru 1944. godine. Glavni cilj operacije je bilo zauzimanje mostova na glavnim rečnim tokovima na teritoriji Holandije pod nemačkom kontrolom, kako bi se omogućio brz prodor savezničkih snaga u samo srce nacističke Nemačke i rat priveo kraju do Božića. Ipak nacisti su uspeli da dobiju bitku i tako se održe još nekoliko meseci u ratu. 

Bitka za Ivo Džimu

Bitka za Ivo Džimu je vođena između SAD i Japana tokom februara i marta 1945. godine, u završnim operacijama na Pacifičkom frontu u Drugom svetskom ratu. Kao rezultat bitke, SAD su stekle kontrolu nad ostrvom Ivo Džima i aerodromima koji su se tamo nalazili. Bitka je čuvena po podizanju američke zastave koje su izveli američki marinci na najvišem planinskom vrhu ostrva.

Preko 100 američkih bombardera je napalo ostrvo, a usledio je udar i iz brodskih topova. Ukupno 30.000 marinaca  se iskrcalo na japansko ostrvo, i bitka za ostrvo je otpočela.

Marince je dočekala snažna vatra sa planine Suribaši na jugu ostrva, i borba na negostoljubivom terenu – grub vulkanski pepeo koji nije omogućavao ni čvrst zaklon, ni kopanje rovova. Ipak, do večeri je planina opkoljena, a stiglo je još oko 40.000 marinaca.

Usledio je krvavi obračun, a japanski vojnici su se borili do smrti. Marinci su uspeli da savladaju oko 22.000 japanskih vojnika i tako 26. marta 1945. godine proglase ostrvo Ivo Džima oslobođenim. 

Bitka za Berlin

Bitka za Berlin je bila jedna od poslednjih bitaka u Drugom svetskom ratu na evropskom bojištu. Silovita sovjetska armija je napala Berlin sa istoka. Bitka je trajala od kasnog aprila 1945. do ranog maja. Pre nego što je okončana, Adolf Hitler je počinio samoubistvo, a Nemačka je kapitulirala pet dana po okončanju bitke.

Bitka je okončana nakon nedelju dana teške borbe, jer su Nemci ostali bez ljudstva i opreme. Nemačke zalihe su bile izvan spoljne linije odbrane i prilično rano tokom bitke su ih zarobili Sovjeti. U borbi za grad, Sovjeti su izgubili oko 2.000 oklopnih vozila, a Nemci su imali samo nekoliko tenkova.

Bitka za Okinavu

Bitka za Okinavu, vođena na ostrvu Okinavi na Rjukju ostrvima (južno od četiri najveća ostrva Japana) je bio najveći amfibijski napad za vreme rata na Pacifiku tokom Drugog svetskog rata. To je bila najveća pomorsko-kopneno-vazdušna bitka u istoriji, vođena od aprila do juna 1945. godine.

S obzirom na to da je Okinava imala veliki broj stanovnika, civilni gubici tokom ovog okršaja su bili izuzetno veliki (oko 130.000 ljudi). Pored toga, oko 107.000 japanskih vojnika je ubijeno ili zarobljeno, a mnogi od njih su radije izvršavali samoubistvo, nego se izvrgavali sramoti zarobljavanja. 

Drugi svetski rat žrtve – najmasovnije stradanje u ljudskoj istoriji

Kada je počeo Drugi svetski rat, niko nije mogao ni da predpostavi kakva će razaranja doneti. 

Tačan broj ljudskih žrtava Drugog svetskog rata nikada nije sa sigunošću utvrđen. U mnogim zemljama se, iz političkih razloga, manipulisalo sa brojkama, ali većina procena navodi da je u Drugom svetskom ratu život izgubilo oko 60 miliona ljudi, najviše civila. 

Broj ranjenih je bio višestruko veći, što, s obzirom na tadašnji broj stanovnika planete Zemlje, čini Drugi svetski rat najkrvavijim sukobom u istoriji.

Kada je u pitanju Drugi svetski rat žrtve nisu jedino što je iznedrio, već je doveo i do dramatičnih demografskih promena u mnogim oblastima sveta. Cele etničke zajednice su ili uništene ili prisilno raseljene. 

Najbolji primer predstavlja gotovo potpuni nestanak Jevreja u Evropi, a oni koji su preživeli Holokaust su uglavnom emigrirali u SAD ili Palestinu, gde je kasnije stvorena država Izrael. Oko 15 miliona Nemaca je proterano iz velikog dela istočne Evrope, a nešto slično se dogodilo i italijanskoj manjini na istočnim obalama Jadrana. 

Koliko ljudi je stradalo u Drugom svetskom ratu?

Savezničke žrtve u Drugom svetskom ratu:

• SSSR – ukupno nastradalih oko 25 miliona (9 miliona vojnika i 16 miliona civila)
• Poljska – ukupno nastradalih oko 6 miliona (300 hiljada vojnika i 5,7 miliona civila)
• Jugoslavija – ukupno nastradalih oko 1,5 miliona (300 hiljada vojnika i 1,2 miliona civila)
• Francuska – ukupno nastradalih oko 600 hiljada (300 hiljada vojnika i 300 hiljada civila)
• Grčka – ukupno nastradalih oko 470-480 hiljada (70-80 hiljada vojnika i 400 hiljada civila)
• Velika Britanija – ukupno nastradalih oko 390-400 hiljada (270 hiljada vojnika i 120 hiljada civila)
• SAD – ukupno nastradalih oko 300 hiljada (samo vojnici)

Sile Osovine – žrtve u Drugom svetskom ratu:

• Nemačka – ukupno nastradalih oko 6 miliona (4 miliona vojnika i 2 miliona civila)
• Japan – ukupno nastradalih oko 2,7 miliona (2 miliona vojnika i oko 700 hiljada civila)
• Italija – ukupno nastradalih oko 450 hiljada (280 hiljada vojnika i 160 hiljada civila)

Holokaust – stradanja u logorima smrti

Ono po čemu se Drugi svetski rat razlikuje od dotadašnjih ratova jesu logori smrti, uništavanje čitavih etničkih zajednica, deportacije i odvođenje na prislini rad i preseljenje. Nemački okupatorski sistem bio je posebno okrutan u Poljskoj, SSSR i u Srbiji.

Tačan broj ubijenih u logorima nije poznat, ali se smatra da je veći od 6 miliona. Uglavnom su to bili Jevreji, ali tu je bilo i Roma, homoseksualaca i ostalih koje su nacisti smatrali nepoželjnim (mentalno i fizički onesposobljeni) ili nižim rasama, (Sloveni, crnci…)

Od 1941. do 1945. nad Jevrejima je sistematski vršen genocid, što je bio deo šire inicijative koja je obuhvatala progone i ubistva drugih naroda u Evropi. Ubistva su počinjavana širom okupirane Evrope, kao i u samoj nacističkoj Nemačkoj, a takođe su počinjavana i na svim teritorijama pod kontrolom njenih saveznika. Procenjuje se da je bilo preko 200.000 počinilaca holokausta.

Kako su izgledali koncentracioni logori?

Birokrate su učestvovale u pronalaženju evidencije za identifikaciju Jevreja, konfiskovanje imovine i planiranje rasporeda vozova kojima su deportovani. Kompanije su otpuštale jevrejske radnike, a kasnije zapošljavale Jevreje kao robovsku radnu snagu. Univerziteti su isključivali studente i profesore Jevreje. 

Nemačke farmaceutske kompanije su testirale lekove na zarobljenicima, a druge kompanije su gradile krematorijume. Pri ulazu zatvorenika u logore smrti, bilo im je naređeno da predaju svu ličnu svojinu, koja je bila popisana i označena pre nego što je poslata u Nemačku za ponovnu upotrebu ili recikliranje

Upotreba koncentracionih logora, ili logora smrti, opremljenih gasnim komorama za sistematsko masovno istrebljenje ljudi, bila je jedinstvena karakteristika holokausta. Izgrađeni su za sistematsku svrhu ubijanja miliona ljudi, pre svega pomoću otrovnog gasa.

Stacionarni objekti koji su izgrađeni u svrhu masovnog istrebljenja rezultat su ranijeg nacističkog eksperimentisanja sa otrovnim gasom tokom tajnog programa eutanazije mentalnih pacijenata.

Koji su najveći koncentracioni logori?

Najveći i najpoznatiji logori su bili Aušvic, Belzec, Buhenvald, Dahau, Majdanek, Treblinka i dr. U koncentracioni logor Aušvic ukupno je deportovano 1,3 miliona ljudi iz raznih delova Evrope. Od tog broja, ovde ih je pobijeno 1,1 milion, od toga milion Jevreja. 

Većina žrtava je ubijena odmah po prispeću u logor u gasnim komorama Aušvica u kojima je korišćen gas ciklon B. Ostali su umrli od sistematskog izgladnjivanja, prinudnog rada, nekontrolisanih epidemija, u egzekucijama streljanjem i u medicinskim eksperimentima. 

Na prostorima bivše Jugoslavije takođe su postojali koncentracioni logori, od kojih je najveći bio onaj u Jasenovcu. Ovaj logor su osnovale ustaše u leto 1941. godine, po ugledu na nacističke logore za masovno uništavanja ljudi. 

U logoru su primenjivane metode ponižavanja, terora i divljeg uništavanja muškaraca, žena i dece, ubijanje zatvorenika hladnim i vatrenim oružjem, izgladnjavanjem do smrti.

Posle Jevreja, srpske žrtve u Drugom svetskom ratu su bile najbrojnije, a zatim su tu Romi i Hrvati. U ustanku 23. aprila 1945 poginulo je oko 2000 logoraša, a spaslo ih se samo nekoliko stotina.

Posledice Drugog svetskog rata – promene i gubici u Drugom svetskom ratu

Već u početnim fazama rata i znajući zbog čega i kako je počeo Drugi svetski rat, je postalo jasno da će on po svom završetku dovesti do velikih promena u budućem svetskom poretku. Najvidljivije promene su bile one koje su se ticale državnih granica. 

SSSR je nakon rata i formalno u svoj sastav uveo Estoniju, Letoniju i Litvaniju te se proširio na račun Finske, Nemačke, Poljske, Čehoslovačke i Rumunije. Mirovnim ugovorima su se na zapad proširile Poljska na račun Nemačke, odnosno Jugoslavija na račun Italije — s tim da je pitanje Trsta rešeno tek 1954. godine. Kina je od Japana preuzela ostrvo Tajvan, dok je Koreja stekla nezavisnost od Japana. 

Nemačka je ubrzo nakon rata postala podeljena na Zapadnu i Istočnu Nemačku. Austrija je takođe povratila nezavisnost i 1955. godine postala suverena i neutralna država.

Političke promene nakon Drugog svetskog rata

Nastojanje bivših kolonijalnih sila Holandije i Francuske da povrate suverenitet nad teritorijima prethodno izgubljenim od Japana je dovelo do oružanih sukoba u Holandskoj Istočnoj Indiji i Indokini, odnosno do demonstracija i jačanja pokreta za nezavisnost u mnogim kolonijama.

Britanija, koja je bila krajnje iscrpljena ratom, shvatila je da više ne može održavati Britansko carstvo te je 1947. godini Indiji i Pakistanu, priznala nezavisnost. Dve godine kasnije Holanđani su priznali nezavisnost Indonezije. Francuzi su bili nešto uporniji u Vijetnamu te ga napustili tek nakon vojnog poraza godine 1954. godine 

Do tada je već započeo proces, pod nazivom dekolonizacija, tokom kojeg su bivša kolonijalna carstva zamenjena nizom novih suverenih država poznatih pod nazivom Treći svet.

Dekolonizacija je bila samo jedna od manifestacija kraja primata Evrope u međunarodnoj politici. Na mesto iscrpljenih, poniženih i razorenih bivših evropskih država su došle dve države, koje su preuzele politički i ekonomski primat u svetu — SAD i SSSR. 

Njihovo suparništvo, delimično motivisano borbom za prevlast u svetu, a delomično nesuglasicama nazvano je Hladni rat, a granica između njihovih sfera u Evropi prozvana Gvozdena zavesa — često navođena kao jedna od najvidljivijih i najdugotrajnijih posledica Drugog svetskog rata.

U nastojanju da steknu političku, ekonomsku, vojnu i svu drugu nadmoć nad Sovjetima, Amerikanci su u zapadnu Evropu uložili ogromna sredstva u svrhu ekonomske obnove savezničkih zemalja, preko Maršalovog plana. 

Mnoge države, pogotovo one koje u početku nisu imale potrebu za obnovu oružanih snaga, su ta sredstva uspešno iskoristile za nezapamćeni ekonomski uzlet, pa su se tako ratni gubitnici poput Nemačke i Japana, vrlo brzo uspešno oporavili na ekonomskom polju. 

Drugi svetski rat je takođe mnoge u Evropi uverio kako će kontinent svoj primat u svetu moći povratiti jedino ako se nadvladaju tradicionalne istorijske podele. Ubrzo nakon rata počeli su prvi diplomatski koraci koji su vremenom doveli do stvaranja Evropske unije.

Ukoliko nemaš svoje beleške o Drugom svetskom ratu, najvećem oružanom sukobu u ljudskoj istoriji, onda neka ovo bude tvoj podsetnik o događaju koji je obeležio 20. vek i koji je umnogome uticao na to kakav život danas živimo.