Vuk Stefanović Karadžić
Rođen 1781. (6. novembra) u Tršiću – umro 1864. u Beču.
Vuk je tvorac srpskog književnog jezika.
Pisci koji se pre Vuka nastojali da pišu na narodnom jeziku su Venclović, Dositej Obradović, Jovan Rajić (u delu „Boj zmaja s orlovima“).
I pobuna – Vuk se pobunio protiv slovenosrpskog jezika.
1726. Ruski učitelj, Maksim Suvorov u Karlovcima otvara SLAVJENSKU ŠKOLU;
1733. Emanuil Kozačinski, s nekoliko Ruskih učitelja osniva latinsku školu;
UNIJATI – Pravoslavci koji su prihvatili katoličku veru.
U 18. veku koristi se ruskoslovenski jezik.
Jovan Rajić je pisao ruskoslov. I ruskim jezikom.
1794. “Istorija raznih slovenskih naroda”
Vuk je u Tronoši učio slova; bio je samouk; težio je de upise gimnaziju u Sremskim Karlovcima (nije je upisao; nije položio prijemni i bio je prestar); ali ga to nije omelo u reformi i u radu na jeziku;
1813. odlazi u Beč, i upoznaje Jerneja Kopitara, slavistu, cenzor i kustos Bečke biblioteke (cenzuriše knjige; on je aminovao, tj. dozvoljavao štampanje neke knjige) – (osoba koja voli muzej).
1814. Vuk u Beču izdaje “Pismenicu serbskoga jezika” – to je I SRPSKA GRAMATIKA!
Reč GRAMATIKA – grana lingvistike koja proučava strukturu reči i međusobne odnose reči i konstrukcija; obuhvata morfologiju i sintaksu; grčkog je porekla;
NORMATIVNA GRAMATIKA – propisuje šta od onoga što postoji treba upotrebljavati, a šta izbegavati; opisuje i definiše pravila književnog jezika;
Vuk shvata da u našoj gramatici i jeziku ne postoje pravila; da svako piše kako želi;
Pismenicu serbskoga jezika pisao je po uzoru na “Slavensku gramatiku” Avrama Mrazovića, gramatičara crkvenoslovenskog jezika;
Napisao ju je reformisanom ćirilicom Save Mrkalja; (delo: Salo debeloga Jere”)
U pism. srp. jezika, Vuk primenjuje „PIŠI KAO STO GOVORIS“ – ovo nije on izmislio; preuzeo ga je od Adelunga (nemacki filolog);
LEKSIKOGRAFIJA – nauka o izradi rečnika, odnosno pisanje izrade rečnika.
Rečnici su publikacije (popisi reči) koje sistematski registruju reči jednog ili više rečnika. Vrste recnika:
l) po broju jezika koji obrađuju, mogu biti:
- jednojezični,
- dvojezični
- višejezični
2) po nameni:
- školski,
- priručni,
- akademski
3) po vremenskoj projekciji:
- epimoloski,
- istorijski,
- savremeni
4) po obuhvatu:
- opšti
- specijalizovani
5) po sloju jezika koji zahtevaju:
- akcentološki
- ortografski
- gramatički
- terminološki
- frazaološki (rečnici sinonima, homonima)
- dijalekatski
Enciklopedije – knjige o stvarima, pojmovima, događajima.
Rečnici – knjige o rečima.
1818. prvi naš rečnik – Srpski rečnik (26000 reči).
Vuk je ovo izdao uz saradnika Jerneja Kopitara; ovaj rečnik je trojezičan (srpski, latinski, nemački).
Latinske reči je u njemu preveo Jernej.
1852. „II prosireno izdanje srpskog rječnika“ – (47427 reči); Đura Jakšić mu je pomogao, akcentovao je rečnik.
Ovaj rečnik je napisan reformisanom ćirilicom; pored reči ima objašnjenja (obuhvataju sve oblasti narodnog života, verovanja, stvaranja).
Fonetika – deo nauke o jeziku, koja proučava glasove i njihove promene; ona opisuje rad govornih organa i deli se na:
fiziološku
fizičku
Fonologija – deo nauke o jeziku, koja proučava glasove kao govorne jedinice, za obeležavanje razlike u značenju; npr. rad – sad – kad; glas s tom funkcijom zove se fonema!
Leksika – označava sve reči u jeziku!
Leksikologija – invdividualno značenje reči.
Ortoepija – nauka o pravilnom izgovoru.
Poznati gramatičari su: Tomislav Maretić; (gramatika i stilisti hrvatskoga ili srpskoga jezika); Mihajlo Stvanović;
1847. godina pobede Vukovih načela; dokaz tome – u Beču 184Đ Vuk je preveo Novi Zavet; iste godine Djuro Daničić je objavio rat za Srpski jezik i pravopis;
Petar Petrović Njegoš je objavio: “Gorski vjenac”.
Branko Radičevic: “Pesme”.
Srpski rječnik sa gramatikom je prvo delo koje je Vuk napisao na narodnom jeziku;
jezik Vukovog rodnog kraja je istočnohercegovački dijalekt, ijekavskog izgovora, štakavskog narečja.
1836. Vuk je obogatio glasovni sistem, uvođenjem glasa H; taj glas je čuo u Dubrovniku i jugozapadnoj Crnoj gori.
Inicijalna pozicija glasa – na početku reči, i najčešće se gubi;
1839. Vuk odustaje od ijekavskog jotovanja; suglasnika T i D! npr. deca – ekavsko;
djevojka, djeca; deca – djeca – ijekavsko; djeca – ijekavsko jotovanje;
Tjerat – ćerati – sve promeče je cuo u Dubrovniku i kod muslimana u Bosni.
Protivnici Vuka: Jovan Hadžić – uradio je zakonik kneževine Srbije; bio je književnik, prevodilac, pravnik i političar; jedan od osnivača Matice Srpske; – to je književno i kulturno društvo, osnovano 1826. u Pesti.
