Teorija književnosti

Uvod u proučavanje književnog dela

Umetnička dela: sva književna, vajarska, muzička, pozorišna, filmska i druga dela.
Književnost je umetnost reči.
Svet umetnosti: bogat, lep i šarolik, čine ga umetnička dela.
Estetsko osećanje, pojava i razvoj umetnosti.

Sinkretizam je spoj dveju ili više umetnosti.

Vrste umetnosti:

• prostorne: arhitektura, slikarstvo, vajarstvo
• vremenske: književnost, muzika, ples
• prostorno-vremenske (reproduktivne): igra, gluma, film, govorništvo
• primenjene: industrijski dizajn, draguljarstvo, duborez, keramika… – dela namenjena svakodnevonoj upotrebi

Izražajna sredstva – reč, boja, linija,ton, pokret, kamen, drvo, staklo…
Umetnost – umetničko delo – primalac.

Stevan Raičković: „Septembar”
Motiv: sumnja u vrednost književnog stvralaštva.
Književnost kao umetnost.

Dobriša Cesarić: „Slap”

• versifikacija – nauka o stihu
• prvi stih – figura ponavljanja (naglašava neprekidnost toka)
• drugi stih – retoričko pitanje
• slap umetnosti – života
• četvrti stih – hiperbola (hiljadu šara)

Naziv i pojam književnosti

Literatura – u širem značenju – sve što je napisano, u užem značenju – spisak naučnih studija.
Književnost – u širem značenju – sve što je napisano, u užem smislu – umetnička književnost = lepa književnost = beletristika, poezija, pesništvo.
Poezija i pesništvo u užem značenju – stvaralaštvo u stihu.

Književnost kao umetnost

Umetnost reči.
Šta je predmet književnosti? Čovek i njegov svet.
Subjektivnost je važan element književnosti.
Umetnik govori o stvarnosti u slikama.
Jezik književnog dela postaje slikovit, emotivan, harmoničan i figurativan.

Usmena i pisana književnost

Usmena ili narodna književnost – anonimna.
Pisana ili umetnička književnost-

Ivo Andrić: „O priči i pričanju”

Nobelova nagrada – 1961. godine
Prošlost Bosne – okupacija piščeva (4 veka).

Opšti pojmovi o jeziku

Jezik – sredstvo za sporazumevanje
Nauke koje proučavaju jezik:

• filologija – proučava istorijski razvoj jezičke književnosti i kulturu pojedinog naroda
•  lingvistika – proučava prirodu, razvoj, strukturu i funkcije jezika kao opšteljudske pojave
• opšta lingvistika – proučava strukturu i funkcije jezika
• sociolingvistika – proučava odnos jezika i društvenih pojava
• psiholingvistika – proučava odnos između jezika i psiholoških pojava

Dva pristupa u proučavanju jezika:

• sinhronijski – odlike jezika određenog vremena
• dijahronijski – odlike jezika kroz istorijski razvoj

Nauke o književnosti:

• teorija književnosti (poetika)
• književna kritika
• istorija književnosti

Teorija književnosti je nauka koja proučava opšte odlike ili prirodu književnog dela.
Književna kritika tumači delo u kratkim crtama i vrednuje (ocenjuje) književno delo. Ona služi kao spona između dela i čitalaca. Ne može svako da bude kritičar, mora da gleda objektivno i da ima određeno obrazovanje. Književna kritika – predgovoro i pogovor romanu pomažu u sagledavanju dela.
Istorija književnost i proučava postanak i razvoj književnosti.
Opšta – svetska književnost
Posebna – pojedini narodi ili epohe
Vreme u kome je živeo pisac i u koje je to delo nastalo utiče na samo delo.

Podela književnosti

I Podela književnosti prema postanku i autorstvu:

• usmena (narodna) književnost
• pisana (umetnička) književnost

II Podela na poeziju i prozu
III Podela prema prirodi književnog dela:

• na književne rodove
• književne vrste

Književni rodovi: lirika (lirska poezija), epika (epska poezija), drama (dramska poezija).
Drama – protivrečnosti, sukob, rasplet; drama – radnja.
Lirikom pisac iskazuje svoja osećanja, emocije (subjektivnost).
Epika opisuje neki događaj, ima fabulu (objektivnost).
U lirici je pesnik deo stvarnosti, a u epici je samo posmatrač, van događaja.
U lirici nema vremenske distance između pesnika i sadržaja, u epici postoji.
Epika:
Epska poezija u stihu (starija) – epska pesma, ep, epopeja.
Epska poezija u prozi (mlađa) – pripovetka, novela, roman (ali i bajka, basna, anegdota, crtica)
Drama:

• tragedija
• komedija
• drama u užem smislu

(farsa, melodrama (opera, opereta), vodvilj, monodrama)

Lirsko-epsko stvaralaštvo:

• balade _ narodne
• romanse /
• poeme – umetnička

Književno-naučne vrste:

• biografija
• memoari
• dnevnik
• putopis
• esej
• reportaža

Naučne vrste:

• kritika
• ogledi
• monografije
• studije

Umetnička dela: sva književna, vajarska, muzička, pozorišna, filmska i druga dela.
Književnost je umetnost reči.