Strani studenti u Srbiji – nekad i sad

Za vreme Jugoslavije je u jednom trenutku bilo na desetine hiljada stranih studenata. Zašto su univerziteti u ex yu bili toliko popularni i kakva je situacija danas?

Ako poznajete nekoga ko je studirao za vreme Jugoslavije, verovatno su vam pričali kako je to bilo mnogo lepše vreme. Studiranje je bilo besplatno, imalo se više para, fakulteti su bili cenjeni, a na studije su dolazili ljudi iz raznih strana sveta. Među njima i jedan od najmoćnijih ljudi Afrike.

Ne moram da vam pričam kakvo je generalno stanje danas u visokoškolskom obrazovanju, ali ćemo se pozabaviti temom stranih studenata i zašto postoji toliki kontrast između prošlih vremena i današnjice.

Strani studenti kao strateško opredeljenje

Posle Drugog svetskog rata, osim stvaranja „fabrika” studenata, jedan od ciljeva obrazovnog sistema u Jugoslaviji je bio i uspostavljenje međunarodne univerzitetske saradnje.

U prvim posleratnim godinama strani studenti su dolazili iz zemalja „narodne demokratije”, većinom iz Bugarske i Albanije, sa naglaskom na Albaniju u skladu sa politikom države u to vreme.

Međutim, ova politika nije dugo potrajala i već 1948. godine ovi studenti bivaju proterivani ili hapšeni

Nakon razilaženja sa SSSR, Jugoslavija je u potrazi za novim pravcima spoljne politike. Okrećemo se ka zapadu, od kojeg primamo ekonomsku i vojnu pomoć, ali se poseban akcenat stavlja na uspostavljanje odnosa sa udaljenim zemljama Azije i Afrike.

Ekonomski odnosi sa ovim zemljama su prirodno praćeni i uspostavljanjem saradnje u oblasti kulture, razmenom stručnjaka i studenata.

Početkom 50-ih godina beleži se povećan broj studenata iz zemalja zapada, kao i dolazak prvih studenata iz zemalja Trećeg sveta.

Studenti sa zapada su dolazili većinom na studije jezika, istorije, književnosti i umetnosti jugoslovenskih naroda.

Vođeni su pregovori sa vladama stranih država o uspostavljanju recipročne razmene studenata. Takođe se uspostavljao kontakt sa strancima i pojedinim fakultetima, pri kojem bi se davale preporuke katedri i profesora, nudile stipendije za studije, kao i specijalizacija na univerzitetima, institutima i preduzećima.

Strani studenti su dobijali stipendiju od 6.000 dinara, a smeštaj i ishrana su bili obezbeđeni u studentskim domovima i menzama.

Pored redovnih studija, postojala je i mogućnost dolaska na kraće studijske boravke i specijalizaciju. Strani studenti su mogli studirati i o sopstvenom trošku.

Burma i Indija – sredina 50-ih

Prvi bilateralni odnosi u Aziji su uspostavljeni sa Indijom i Burmom, pa su upravo studenti iz ovih zemalja bili najbrojniji tokom sredine 50-ih godina dvadesetog veka.

Interesovanje je raslo, a zanimljivo je da su studenti iz Indije pokušavali da nastave studije u Jugoslaviji na razne načine, neki su čak pisali lično Titu – i dobili stipendije.

Iz ove perspektive možda zamišljate veliki broj studenata, ali to nije slučaj. U ovom periodu godišnje je u Jugoslaviju dolazilo oko 60 stranih studenata

Dosta njih je dolazilo na praksu u jugoslovenskim fabrikama i univerzitetima. Studenti iz Indije i Burme su odlazili u obilaza zadruga, društvene aktivnosti su im bile organizovane – izleti, letovanje u Dubrovniku, druženja sa domaćim studentima i sl.

Iako su imali kurs jezika, usled kratko vremena boravka im je bio obezbeđen i prevodilac.

Čelnici su razmišljali strateški. Dovešćemo Indijce na praksu u našim fabrikama, a onda ćemo da izvozimo industrijske proizvode u Indiju, preko ljudi koji su stekli znanje i poštovanje prema jugoslovenskoj industriji (što bi rekli – preko veze).

Međutim, velika geografska i kulturološka razlika, bolje ponude stipendiranja razvijenijih zemalja, a i promene spoljne politike Jugoslavije su dovele do opadanja broja studenata iz Burme i Indije.

Zaokret ka arapskim i afričkim zemljama

Drugu polovinu 50-ih obeležiće priliv studenata iz Afričkih i zemalja Bliskog istoka. U periodu 1957/58. Bilo je 266 stranih studenata iz 39 zemalja.

Krajem 50-ih su ostvareni i državni ugovori o kulturnoj saradnji, na osnovu kojih je olakšan dolazak stranih studenata.

Vladalo je mišljenje da Jugoslavija mora da se uključi u borbu za formiranje inteligencije država u razvoju (i njeno „ideološko-političko oblikovanje”) , koja će se kasnije naći na visokim položajima i imati uticaj na donošenje odluka koje će biti od koristi za Jugoslaviju.

U ovom periodu je uložen prvi veliki napor na sistematizaciji stipendiranja stranih studenata i ispravljanju početničkih grešaka iz prethodnog perioda.

Po prvi put se pominje traženje načina da se održi kontakt sa studentima nakon završetka i povratka u matičnu zemlju, kako bi se ostvario željeni cilj i stekla korist. Trebalo je obratiti pažnju i tokom samih studija na pojedince za koje se smatra da imaju visok potencijal.

Navodi se primer studenta iz Tunisa, koji je nakon završetka studija postao ministar, a ovde se loše postupalo sa njim, a čak je bio i uhapšen. Nekim čudom se navodi da je ipak bio „glavni prijatelj Jugoslavije”.

Sa druge strane, saradnja sa afroazijskim zemljama nametnula je potrebu školovanja sopstvenih kadrova, koji će poznavati okruženje ovih zemalja i dorpineti optimalnijem razvoju saradnje.

Broj stranih studenata 1960. godine iznosio je 496, od kojih je 288 sa stipendijom i 208 o svom trošku.

Najviše njih je dolazilo sa:

• Srednjeg Istoka i arapskih zemalja – 215 (Jordan, Sudan, UAR, Irak, Alžir)
• Afrike – 130, (Etiopija, Gana, Kenija, Togo, Liban)
• Zapadne Evrope – 63,
• Azije – 36 (Indija, Gvineja, Zanzibar, Japan)
• Socijalističkih zemalja – 34

Politika privlačenja stranih studenata se nastavila i u narednim decenijama. Procenuje se da je osamdesetih samo u Srbiji bilo oko 30.000 stranih studenata.

Da li ste znali da je bivši predsednik Libije – Muamer Gadafi, studirao u Jugoslaviji?

Gadafi je kratko pohađao Vazduhoplovnu akademiju u Mostaru, preko programa tadašnje studentske razmene.

Zašto su stranci dolazili na studije u Jugoslaviju?

Videli smo da je državi bilo u interesu da dovodi strane studente, ali zašto su strani studenti dolazili u Jugoslaviju?

Pomenuli smo međudržavne ugovore i stipendije, ali kako su godine prolazile, stipendisti su bili u mnogo manjem procentu.

Samo 10% stranih studenata je dobijalo stipendije bivše države, a bilo je i studenata stipendista matične države i različitih svetskih organizacija.

Ipak, većina stranih studenata je studiralo o svom trošku, jer je privatno studiranje bilo omogućeno, za razliku od ostalih zemalja istočnog bloka. Dok su troškovi bili znatno niši u poređenju sa zapadnim zemljama.

Univerziteti u Jugoslaviji su bili na dobrom glasu i školovali su vrhunske stručnjake. Najpopularniji su se nalazili u Zagrebu i Beogradu.

Po rečima stranih studenata iz tog perioda, oni su delili istu sudbinu sa domaćim studentima. Bilo je studenata koji su imali loš tretman, dok su drugi bili favorizovani. I tada je bilo promena fakulteta ili napuštanje studija.

Zašto su nestali strani studenti?

Ratovi. Nakon raspada države prestali su da važe brojni međudržavni ugovori, a i nije vladalo interesovanje za studije u zemlji kojoj su uvedene sankcije. Srbija, pa i bivše države Jugoslavije, od tada nisu uspele da povrate interesovanje među stranim državljanima.

Kakva je situacija danas?

U poređenju sa prošlim vremenima, broj stranih studenata u Srbiji je minoran. Procenjuje se da u čitavoj Srbiji ima manje od 2.000 studenata stranih državljanja.

Ovaj broj ne prikazuje celu sliku, jer je većina iz zemalja srpskog govornog područja.

Glavni problemi sa kojima se strani studenti u Srbiji susreću su:

• Nedostatak studijskih programa na engleskom – u Srbiji su osnovne studije na engleskom moguće samo na Medicinskom fakultetu, što mnoge studente odbija od studija
  • U Beogradu se, osim na Medicinskom, na engleskom može studirati Farmacija, Stomatologija, Ekonomija, FON i Mašinski
  • U Novom Sadu se takođe na engleskom može studirati FTN i Prirodno-matematički
  • U Nišu Faklutet sporta i fizičkog vaspitanja i Elektronski
• Smeštaj – strani studenti nemaju pravo da konkurišu za smeštaj u studentskim domovima, a samim tim se troškovi života znatno povećavaju
• Nostrifikacija diploma – do nedavno je proces nostrifikacije školskih diploma bio veoma komplikovan

Samim tim je Medicinski fakultet najpopularniji među strancima. Mada postoje velike varijacije iz godine u godinu. Bilo je slučajeva da jedne godine u Novom Sadu bude upisano 200 stranaca, da bi naredne bilo njih 20.

Takođe ima dosta stranih studenata srpskog porekla, koji dolaze iz zemalja kao druga ili treća generacija emigranata.

Strani studenti dolaze na studije u Srbiji jer su naši akreditovani fakulteti i dalje cenjeni, a ukupni troškovi studiranja niži. Cena školarine za strane studente se kreću od 1.000 do 5.000 evra.

Diploma Medicinskog fakulteta se može nostrifikovati za rad u Americi. Ista diploma bi vas u SAD koštala oko 500.000 dolara, dok je ovde pet puta jeftinija.

Gde je tu država?

Danas ne postoji spoljno političko usmerenje kao što je postojalo posle Drugog svetskog rata, ali država ima program za privlačenje stranih studenata.

„Svet u Srbiji” je projekat koji se održava od 2010. godine, uokviru kojeg se dodeljuju stipendije za 50 studenata na nivou osnovnih, master i doktorskih studija.

Na osnovu ovog projekta, Srbija je ugostila studente iz 53 država Afrike, Azije i Američkog kontinenta.

Stipendisti dobijaju smeštaj i ishranu u „sistemu studentskog standarda”, zdravstveno su osigurani, a stipendija na mesečnom nivou iznosi 15.000 dinara.

Studenti su smešteni u studentskom odmaralištu na Avali, a od januara do jula pohađaju kurs srpskog jezika, posle čijeg polaganja dobijaju pravo da zadrže status stipendiste i započnu školovanje.

---

Danas je situacija u svetu obrazovanja znatno drugačija nego pre 50 godina. Gotovo sigurno u Srbiji više nikada neće biti toliko stranih studenata, ali to ne znači da ne treba ići u tom pravcu i privlačiti strane studente kvalitetnim obrazovnim programima i ugodnim uslovima za život u toku studija.