Punski ratovi – istorija dugogodišnjeg ratovanja

Punski ratovi obuhvataju tri značajna rata koji su se desili u III i II veku pre nove ere, zbog sve većeg sukoba interesa Rimljana i Kartaginjana koji su živeli na prostoru Mediterana.

Sam naziv je potekao od stanovnika Kartagine, koje su Rimljani drugačije nazivali „Punima”. Upravo je Kartagina, koja je nastala blizu današnjeg grada Tunisa, na početku Punskih ratova, bila dominantna sila na zapadnom delu Sredozemlja. Kartaginjani su, osim na Sredozemlju, imali posede i duž obale Španije.

Rimljani, koji su sa druge strane bili ograničeni isključivo na Apeninsko poluostrvo, želeli su da preotmu ostrvo Siciliju, koje je bilo pod vladavinom Kartagine i ujedno i glavni izvor žita na Sredozemlju.

Kako je došlo do nastanka Prvog punskog rata?

Prvi punski rat -povod i uzrok početka ratovanja

Nakon što su Rimljani osvojili celu Italiju u 3. veku p.n.e., njihov uticaj se dosta proširio i na okolne države. Kartagina je predstavljala najvećeg neprijatelja koji je imao prevlast na jugu.

Kao povod za izbijanje Prvog punskog rata, koji je trajao između 264. i 241. godine p.n.e., navodi se kriza u gradu Mesani (današnja Messina), kada su se Mamertinci, koji su zapravo bili grupa plaćenika koja se silom učvrstila u Mesani, podjednako obratila za pomoć i Rimljanima i Kartaginjanima.

Prvi koji su uspeli da zauzmi grad bili su Kartaginjani, da bi kasnije rimski vojskovođa sa svojom vojskom uspeo da pregovara i zarobi kartaginskog zapovednika koji je tada bio primoran da se povuče.

S obzirom da je Hieron II iz Sirakuze, podjednako, vršio pritisak na Mesanu, u međuvremenu je otpočet rat Rimljana protiv Kartagine i Sirakuze.

Ratne operacije Prvog punskog rata

Punski ratovi su započeti kada je Rim zauzeo Mesanu. Prva ratna operacija je bio napad vojske Kartagine i Sirakuze, koji se pokazao bezuspešnim. Rimljani su, sa lakoćom, uspeli da odbrane grad od napada neprijatelja.

Godine 263. p.n.e., Rimljani su napali Hijerona i prodrli na njegovu teritoriju u Sirakuzi, nateravši ga da uđe sa njima u savezništvo . Godinu dana kasnije, uspeli su da zauzmu grad Agrigent, na južnom delu ostrva, što je jasno ukazivalo da je Rim zainteresovan za mnogo više od same zaštite grada Mesane.  

Rim je svoju prvu veću flotu izgradio 260. godine p.n.e., a njihov vladar Gaj Dulije je u bici kod Mila uspeo da pobedi kartaginsku flotu. Na ovaj način, Rimu je omogućeno 259. godine p.n.e. da se iskrcaju na Sirakuzu i da proteraju Kartaginjane.

Ishod Prvog punskog rata

Dugogodišnje ratovanje između Rimljana i Kartaginjana je dovelo do toga da su 

241. godine p.n.e. u bici kod Egatskih ostrva, Rimljani obezbedili svoju dominaciju na moru kada je Kartaginska flota bila u klopci. 

To je dovelo do konačnog pada kartaginških uporišta na Siciliji i nakon dugih pregovora, konačno su ustupili ostrvo Siciliju i Liparska ostrva Rimu. Takođe, morali su da plate odštetu od 3.200 talenata. 

Kao posledica Prvog punskog rata jeste ogroman materijalni, moralni i ljudski gubitak na obe strane. Iako se smatralo da su Punski ratovi ovde okončani, to nije bio slučaj. Pojavom Hanibala Barke, započet je Drugi punski rat.

Drugi punski rat – napad na Rimljane od strane Hanibala Barke

Čuveni vojni komandant Katargine, Hanibal Barka je osmislio plan kako da oslabi rimsku moć, tako što će ratovati u Italiji kako bi izazvao raspad „Italske konfederacije”.

Rat je trajao između 218. i 201. godine p.n.e. kada je Hanibal napao Španiju, koja je tada bila pod teritorijom Rima, da bi sa svojim trupama, kopnom domarširao do Italije.

U jesen  p.n.e., Hanibal je dospeo u dolinu reke Pad sa ukupno 20. 000 vojnika i 6000. konja. Krajem godine, zahvaljujući odličnoj taktici, Hanibal je uspeo da odbaci rimsku vojsku na obalama reke Trebije, zbog čega je ona pretrpela velike gubitke. Na taj način, Hanibal Barka je uspeo da osigura svoj položaj u severnoj Italiji.

Međutim, iako je silno pokušavao narednih godina, Hanibal nikako nije uspeo da unese razdor između stanovnika Rima i Italije, što mu je bio inicijalni plan kako da ih zauvek pokori. Fabije Maksim Kunktator, rimski vojskovođa i državnik, je nakon prvih pobeda Kartagine, napao Hanibala koji se sve vreme povlačio, izbegavajući sukob.

Ishod Drugog punskog rata

Bitka kod Kane 216. godine p.n. e. je rezultirala pobedom Kartagine nad Rimom, zahvaljujući tome što je Rim prestao da se služi taktikom stalnog napadanja Hanibala. Iako su Rimljani tada doživeli poraz, uspeli su da se sastave i pokore Hanibala, kada ga konačno proteruju iz Italije 203. godine p.n.e. 

Poslednja bitka u nizu, nakon onih koje su se odvijale u Siciliji i Španiji, bila je vođena u Africi. U bici kod Zame krajem 202. godine p.n.e., Rimljani su konačno pobedili Kartaginjane koji su, poraženi, morali da mole za mir.

Zahvaljujući toj bici, Kartagina je izgubila moć i svoje teritorije. Bila je u obavezi da Rimu plaća ratnu odštetu i bilo joj je zabranjeno da se služi vojskom bez njegove eksplicitne dozvole. Ponovo, delovao je kao da su Punski ratovi zauvek okončani, sve dok se kralj Masinis nije umešao sa svojim učestalim napadima Katargine.

Treći punski rat – konačni rat između Rima i Kartagine

Zahvaljujući asistenciji numidskog kralja Masinisa Rimljanima tokom Drugog punskog rata, Masinis je tokom narednih nekoliko decenija pokušavao da pokori Kartaginu sve učestalijim napadima, koristeći naklonost Rima.

Na samom početku, Kartaginjani su od Rima tražili arbitražu, međutim, rimska presuda je uvek išla u korist numidskog kralja. Godine 151.  p.n.e. Kartaginjani su okupili svoju vojsku kako bi se sami odbranili od njegovih napada.

Jedna rimska delegacija je primetila da su Kartaginjani okupili vojsku suprotno rimskoj zabrani, što je bio uzrok Trećeg punskog rata. Ostala je zabeležena čuvena izjava Kantona Starijeg koji je svoje govore u senatu od 153. godine p.n.e. završavao sa “Kartagina mora biti razorena”.

Iako je Kartagina očajnički pokušavala da sklopi primirje sa Rimom, predavajući mu grad, taoce i oružje, Rimljani su bili nemilosrdni sa zahtevom da moraju napustiti Kartaginu i da se presele negde u unutrašnjost zemlje. Kartaginjani nisu nikako mogli da prihvate taj zahtev, što je rezultiralo Trećim punskim ratom.

Ratovanje i ishod Trećeg punskog rata

Još u samom startu ratovanja, Rimska vojska je bila daleko moćnija, iako su kartaginska utvrđenja uspela da uspore njihovu konačnu pobedu. Konačni završetak rata je bio poveren mladom konzulu Scipianu Emilianu 147. godine p.n.e.

Godinu dana kasnije, Katargina je bila sravnjena sa zemljom, a njihovih preostalih 50.000 vojnika su bili pretvoreni u robove.

Punski ratovi i Rimljani kao pobednici

Rimljani su, konačnom pobedom nad Kartaginom, sebi obezbedili ogromne kopnene i pomorske snage koje su nekada bile pod vlašću Kartagine i time su Punski ratovi bili sasvim okončani.

Kako bi bili sigurni da više neće doći do izbijanja rata, Rimljani su do temelja spalili kartaginske građevine i ritualno po njima posuli so, što im je davalo sigurnost da tu više nikada neće ništa rasti. 

Teritorija Kartagine je anektirana kao provincija pod nazivom „Afrika” i na taj način Rim dobija potpunu kontrolu nad zapadnim Sredozemljem.