Vizantija -bogata istorija i kultura Istočnog rimskog carstva

Vizantija, ili Istočno rimsko carstvo, je bila prava kosmopolitska država koja je trajala sve od antičkog perioda 330. godine nove ere pa sve do njenog ukidanja 1453. godine. Predstavlja jednu od najznačajnijih civilizacija u istoriji čovečanstva koja je imala ogroman kulturni uticaj na mnoge države i narode tog perioda.

Termin “Vizantija” je nastao u 16. veku od strane zapadnoevropskih humanista, a vodi poreklo od starog grčkog naziva „Vizantion” koji predstavlja grčku koloniju na Bosforu gde će kasnije nastati Istočno rimsko carstvo.

Prestonica carstva je grad Konstantinopolj ili Carigrad, današnji Istanbul u Turskoj koji je osnovao rimski car Konstantin. Stanovnici, koji su sebe smatrali Romejima, bili su grčkog, slovenskog jermenskog i jevrejskog porekla.  Vizantijska civilizacija je počivala na temeljima kao što su: grčka kultura i hrišćanstvo i rimsko državno uređenje.

Pre svega, kako je uopšte nastala Vizantija?

Nastanak Istočnog rimskog carstva 

Zbog nemogućnosti vladanja celokupnim Rimskim carstvom iz jednog centra, još iz doba cara Dioklecijana 286. godine je bilo pokušaja da se ono podeli. Međutim, pravu i konačnu podelu će doživeti tek za nešto više od 100 godina.

Nakon smrti cara Valentijana 392. godine, na vlast dolazi car Teodosije. Godine 394. konačno se desio pad Rimskog carstva koje je podeljeno na dva dela. 

Ta podela Rimskog carstva je podrazumevala da je Teodosije svom mlađem sinu Honoriju dao Zapadno rimsko carstvo, dok je stariji sin Arkadije preuzeo Istočni deo koji će se zvati “Vizantija”. Nakon smrti cara Teodosija 395. godine, Rimsko carstvo se više nikada neće ujediniti.  

Istočno rimsko carstvo je nadživelo Zapadno više od 1000 godina, zato što su ga Varvari 476. godine srušili do temelja, kada se desio konačan pad Zapadnog rimskog carstva.

Vizantija – istorija jedne od najznačajnijih civilizacija

Vizantijsko carstvo je nastalo 330. godine nove ere, i sačinjavali su ga: grčki jezik i kultura, rimsko pravo i uređenje, kao i hrišćanska pravoslavna vera i etika. Veliki uticaj je vršila i Hrišćanska crkva koja je 479. godine, prvi put, vizantijskim carevima dodelila carsku krunu.

Tokom njene istorije koja je trajala više od 1000 godina, imala je veliki broj uspona i padova. U 6. veku je bila pod vladavinom cara Justinijana I, koji se ujedno smatra i najznačajnijim i najvećim vizantijskim carom koji je sagradio Svetu Sofiju i dao osnovnu kodifikaciju rimskog prava. Nakon njega, Vizantijsko carstvo je doživelo svoj teritorijalni vrhunac. 

U 7. veku, Vizantijci su pokorili Avare i Persiju, međutim vrlo brzo su muslimanski Arapi preoteli veliki broj njihovih bliskoistočnih i severnoafričkih poseda. U 8. i 9. veku, Istočno rimsko carstvo su poremetili unutrašnji nemiri poput ikonoborstva, seobe Slovena i invazije Bugarske države.

Potpunu obnovu, Vizantija je doživela početkom 11. veka kada je bilo pod Makedonskom dinastijom i bila je jedna od vodećih sila. Zbog sukoba sa Turcima u istom veku, carstvo je izgubilo unutrašnjost Male Azije. 

Pad prestonice Istočkog rimskog carstva

Tokom Četvrtog krstaškog pohoda 1204. godine, Vizantija je doživela veliki udarac, a svoj ugled će povratiti u 12. veku, pod vladavinom dinastije Komnina.  

Najveći poraz carstva se ogleda u padu njene prestonice, Carigrada. 

Tek će 1261. godine carstvo biti obnovljeno pod vlašću dinastije Paleologa, poslednje vizantijske dinastije, međutim nikada više neće povratiti svoju veliku moć koju je imala sve do tog perioda, zbog sve učestalijih napada neprijatelja i građanskih ratova.

Vizantiju je, sredinom 15. veka, pokorilo Osmansko carstvo, osvajanjem Carigrada 1453. godine, kada je poslednji vizantijski car Dragaš poginuo na zidinama grada.

Stanovništvo vizantijskog carstva  

Rezultati jednog istraživanja pokazali su da od nekoliko stotina vizantijskih porodica iz 11. i 12. veka, čak četvrtina je bila slovenskog, jermenskog, latinskog,turskog ili arapskog porekla. U toj etničkoj razlikosti grčki jezik i kultura su činili objedinjujući faktor.

Vizantijski stanovnici su se sebe nazivali Rimljanima, odnosno, a Vizantiju – Carstvo Romeja, što je bilo utemeljeno na nasleđu Rimskog carstva. Stanovništvo su činili učeni ljudi ili predavači, koji su smatrani veoma uglednim u carstvu, zatim vojnici, koji su bili veoma važni u državi, seljaci koji su obrađivali plodnu zemlju i davali vojnike, i na kraju siromasi, za koje se smatrao svako ko nije raspolagao sa sumom od 50 zlatnika. 

Vizantijska kultura – helenističko nasleđe 

Vizantija se, još od početka, dosta razlikovala od Zapadnog rimskog carstva. Njena najveća prednost se ogledala u tome što je bila dosta razvijenija i urbanizovanija zahvaljujući helenističkom nasleđu. 

Zahvaljujući tome, Vizantija se veoma isticala na polju kulture u odnosu na sve druge zemlje u tom periodu. Ona nije bila ograničena samo na polje likovne umetnosti. Njena prestonica, Carigrad, biće veoma značajno mesto kada su u pitanju književnost, teologija i filozofija.

Vizantijski carevi su podsticali razvoj humanističkih i teoloških nauka. Car Teodosije II je 425. godine u Carigradu osnovao Univerzitet, na kome su se izučavali pravo, filozofija, gramatika i retorika.

Pod Makedonskom dinastijom, obnovljen je Univerzitet u Konstantinopolju na kome su se izučavale filozofske i pravne studije, a antička tradicija je ostala sačuvana zahvaljujući grčkoj literaturi. Pisci iz 12. i 13. veka su izučavali i imitirali antička dela Homera, Tukidida, Platona, Demostena, itd. 

Zahvaljujući bogatoj kulturi, Vizantija je doprinela modernom svetu kakvog ga danas poznajemo na polju arhitekture, književnosti, diplomatije i umetnosti.  Poseban doprinos se ogleda u očuvanju klasične književnosti koji je doprineo i kasnijem razvoju Renesanse u Zapadnoj Evropi.

Veliki značaj Vizantijskog carstva do danas  

Ogroman deo pravnog sistema Evrope, u njegovoj osnovi, počiva na rimskom pravu. Zahvaljujući Vizantiji, očuvana je antička književnost. Mnoga znanja iz oblasti matematike, medicine i drugih naučnih disciplina su došle iz Vizantijskog carstva.

Dela koja su Vizantijski stanovnici preneli u Evropu su bila temelj osnivanja renesansne Evrope, koja je nastala na vizantijskom tlu. Prema nekim istraživanjima, uočene su i veze između vizantijskog političkog sistema i sistema Lenjina, Staljina i Putina. 

Svet kakav danas poznajemo, ne bi bio ono što jeste da nije bilo Vizantijskog carstva i njegovog velikog uticaja koji je, na neki način i dalje prisutan u modernom svetu.